W ostatnim dziesięcioleciu obserwuje się w Polsce duże zainteresowanie uprawą winorośli, winiarstwem i enoturystyką, a powierzchnia winnic dynamicznie rośnie. Według danych szacunkowych z 2011 r. (Polski Instytut Winorośli i Wina) powierzchnia winnic w Polsce przekroczyła 1000 ha.
Podstawą sukcesu w uprawie winorośli jest wybór odpowiedniego miejsca na winnicę oraz dobór odmian właściwych dla danego mikroklimatu. Dobra wytrzymałość na mróz i wysoka odporność na choroby grzybowe wpływają na prowadzone w sezonie zabiegi pielęgnacyjne. Często popełnianym błędem jest sadzenie odmian winorośli właściwej (Vitis vinifera) – podatnych na mączniaka prawdziwego i rzekomego winorośli oraz wrażliwych na mróz – poniżej –20°C. Pielęgnację odmian podatnych na choroby utrudnia niewystarczająca lista zarejestrowanych pestycydów. Niezbędne jest także posiadanie odpowiedniego sprzętu do ochrony winnicy.
Przed zakupem materiału nasadzeniowego do założenia winnicy należy zwrócić szczególną uwagę na status zdrowotności sadzonek winorośli. Jedynie zdrowy, wolny od chorób wirusowych materiał szkółkarski jest gwarancją dobrych plonów i długowieczności winnicy, bez zamierania krzewów po zimie. Prowadzone od kilku lat w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach badania stanu zdrowotnego polskich winnic, wskazują, że ponad 60% krzewów w krajowych winnicach jest zawirusowanych.
Trzeba pamiętać, że nawet najlepsza pielęgnacja krzewów w winnicy nie jest w stanie zniwelować skutków porażenia wirusami. Objawy chorób wirusowych jakie mogą wystąpić na krzewach winorośli to: osłabiony wzrost, „przestrzelone” i drobne grona, opóźnione i nierównomierne dojrzewanie gron, deformacje i przebarwienia liści, zamieranie krzewów, zła jakość owoców. Winorośl porażona chorobą wirusową pozostaje chora i należy ją usunąć z winnicy. Nie ma preparatów, które mogą uzdrowić porażone krzewy, jak w przypadku chorób grzybowych. Jedyną metodą pozbycia się wirusa jest usuwanie porażonych roślin z plantacji.
Zdeformowane liście z nekrozami
Krzew porażony wirusami nie owocuje
Zabiegi pielęgnacyjne w winnicy
Wiosną po cięciu krzewów należy usunąć z winnicy wycięte łozy, fragmenty pędów lub stare liście, które mogą być źródłem chorób.
Następnie wskazany byłby oprysk odkażający preparatami miedziowymi lub siarkowymi, jednak obecnie w programie ochrony winorośli nie ma zarejestrowanych preparatów z tych grup.
W drugiej połowie maja lub w czerwcu wykonuje się przerzedzanie młodych latorośli. Zabieg ten ma na celu usunięcie nadmiaru pędów – tych, które wyrastają od spodu łozy, podatnych na wyłamanie i płonnych, na których nie ma pąków kwiatowych. Usuwanie niektórych latorośli jest ważne, ponieważ ma na celu wstępną regulację owocowania i wpływa pośrednio na jakość gron. Usunięcie zbędnych pędów ułatwia również dostęp słońca i umożliwia przewietrzanie młodych zawiązków i liści oraz ma pozytywny wpływ na odżywianie krzewów. W miarę wzrostu latorośli są one rozprowadzane i podwiązywane do rusztowania, aby zapewnić im optymalne warunki wzrostu. Można to robić z użyciem tapenera, czyli spinacza z elastyczną taśmą lub ręcznie wykorzystując specjalne, foliowe paski okulizacyjne.
Forma pojedynczego Guyota – to jeden z najczęściej spotykanych sposobów prowadzenia krzewów
Zbyt gęste pędy na krzewach należy przerzedzić pod koniec maja lub w czerwcu
Rozłożone latorośla po przerzedzaniu
[NEW_PAGE]Nawożenie organiczne i mineralne
Przed założeniem winnicy, ale także w czasie jej prowadzenia, należy wykonać analizy chemiczne gleby (z warstwy ornej i podornej). Celem analiz jest określenie zasobności gleby w winnicy w makro- i mikroskładniki oraz odczynu glebowego, który ma istotny wpływ na przyswajalność składników pokarmowych i wzrost krzewów. Optymalny odczyn gleby dla winorośli powinien być zbliżony do obojętnego i wynosić 6,5 do 7,0.
W Polsce większość gleb jest zakwaszonych, dlatego przed założeniem winnicy należy zwapnować glebę. Bardzo dobrze jest również nawieźć ją obornikiem w dawce 30 t/ha. Nie wolno w tym samym roku stosować wapnowania, gdyż zabiegi te się wykluczają. Obornik, najlepiej koński lub przekompostowany bydlęcy, można też stosować w rzędy krzewów w czasie wegetacji (co 3 lub 4 lata), z wykorzystaniem rozrzutnika pasowego. Obornik jest jedną z najlepszych form nawożenia, gdyż zawiera w sobie, w odpowiednich proporcjach, wszystkie składniki pokarmowe niezbędne do odżywiania roślin. Dzięki zawartości wapnia wpływa też korzystnie na odczyn gleby, a także ma działanie strukturotwórcze. Pozytywne działanie obornika to nie tylko dobre odżywienie roślin, ale też ochrona systemu korzeniowego zimą przed mrozem oraz na przedwiośniu i latem, kiedy to ciemna warstwa próchnicy pochłania promienie słoneczne przez co gleba szybciej się nagrzewa.
Obornik rozsypany w rzędach winorośli
Wiosną, przed rozpoczęciem wegetacji krzewów w winnicy należy wysiać nawozy mineralne. Zależnie od zasobności, rodzaju gleby (gliniaste, piaszczyste) i klasy bonitacyjnej należy podawać nawozy w różnych dawkach i formach. Azot to pierwiastek szybko przyswajalny, a zarazem ulegający łatwo wypłukaniu, dlatego nawozy zawierające ten składnik należy stosować w dwóch lub trzech dawkach. Pierwszą porcję nawozów wieloskładnikowych z azotem (Azofoska, Saletrzak Mg, YaraMila Complex) należy wysiać na początku wegetacji, a kolejne po kwitnieniu roślin. Łączna dawka azotu w owocującej winnicy, w czystym składniku, powinna wynosić od 80 do 100 kg N/ha. Należy uwzględnić, że jednorazowo nie należy przekroczyć dawki 50 kg N/ha. Dawki fosforu w owocującej winnicy mogą wynosić w czystym składniku 40–60 kg P/ha. Natomiast potasu 80–120 kg K/ha w postaci siarczanu potasu lub nawozów wieloskładnikowych np. Azofoska lub Hydrokompleks. Należy unikać stosowania form nawozów potasowych z chlorem jak np. sól potasowa, ponieważ winorośl źle znosi zasolenie podłoża. Potas to bardzo ważny pierwiastek dla winorośli. Wpływa on na zawartość cukru w gronach, drewnienie łóz przed zimą, wytrzymałość krzewów na mróz i odporność roślin na stres np. przymrozki wiosenne czy suszę latem. Oprócz nawożenia posypowego w okresie wegetacji winorośle warto dokarmiać dolistnie np. nawozami z grupy Agroleaf, Fritileader, PlonVit, Wuxal.
Pielęgnacja winnicy po kwitnieniu
Po kwitnieniu i w czasie dojrzewania gron należy systematycznie lustrować winnice i w miarę potrzeb stosować zabiegi ochrony roślin przeciwko chorobom i szkodnikom. Lista zarejestrowanych pestycydów do ochrony winorośli w Polsce nie jest wystarczająca. Obecnie brakuje np. fungicydów do zwalczania mączniaka prawdziwego winorośli, a do ochrony przeciwko mączniakowi rzekomemu dostępny jest tylko preparat Dithane NeoTec 75 WG (dawka 3–4,5 kg/ha) oraz kilka innych fungicydów również zawierających mankozeb, pochodzących z importu równoległego. Sytuacja jednak zmienia się na lepsze, ponieważ od marca br. dopuszczono do stosowania na winorośli preparat Switch 62,5 WG przeciwko szarej pleśni oraz Ortus 05 SC do zwalczania przędziorków. Do ochrony winnicy przed tymi szkodnikami warto wprowadzić dobroczynka gruszowego (Typhodromus pyri). W winnicy doświadczalnej Victoria należącej do IO w Skierniewicach, dzięki introdukcji tego pożytecznego organizmu od 2004 r., nie było potrzeby stosowania akarycydów. Do zwalczania zwójkówek i mszyc w winnicach dozwolone są między innymi preparaty: Affirm 095 SG, Karate Zeon 050 CS i Pirimor 500 WG oraz środki wspomagające ochronę, jak Afik, Agricolle i Agritrap Foliar.
Do ochrony winnicy przed chorobami i szkodnikami należy wykorzystywać opryskiwacze sadownicze
Duże szkody w plonie winogron powodują także ptaki – szpaki lub kwiczoły. W okresie dojrzewania winorośli można stosować aparaturę biosoniczną do ich odstraszania lub zakładać na krzewy siatki ochronne.
Kolejną ważną czynnością decydującą o jakości owoców jest przerzedzanie zbyt gęstych zawiązków gron. Należy też pamiętać o systematycznym wykaszaniu trawy w międzyrzędziach, jeśli są one zadarnione i o uprawkach mechanicznych przy krzewach lub w pasach między rzędami w przypadku utrzymywania ugoru mechanicznego.
Po kwitnieniu i latem należy prowadzić ogławianie krzewów i redukcję zbyt gęstych pasierbów. W okresie dojrzewania – co najmniej dwa tygodnie przed zbiorami – wykonuje się obrywanie liści w strefie gron celem ich doświetlenia, dobrego przewietrzania i poprawy parametrów jakościowych winogron.
Usuwanie pasierbów latem
Odkrywanie gron w okresie przed dojrzewaniem
Tomasz Golis
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Fot. T. Golis
Artykuł pochodzi z numeru 6/2013 miesięcznika „Warzywa”
