Pożądany wzrost i rozwój roślin zależy jednak nie tylko od właściwego określenia ich potrzeb nawozowych, lecz także od prawidłowej techniki wysiewu nawozów.
Równomierny wysiew
Maszyny stosowane do wysiewu nawozów powinny gwarantować równomierną ich dystrybucję na całej nawożonej powierzchni. Niespełnienie tych warunków powoduje nierównomierny wzrost roślin, zwiększenie ryzyka skażenia środowiska naturalnego oraz ponoszenie dodatkowych kosztów związanych z użyciem nadmiernych dawek nawozu. Podstawowym sposobem nawożenia w sadownictwie jest stosowanie nawozów doglebowo. Przy czym głównie nawozów mineralnych, choć coraz częściej wykorzystywany jest też obornik i, w niektórych przypadkach, organiczne substraty nawozowe.
Tarczowe aparaty wysiewające
Do wysiewu nawozów mineralnych powszechnie stosowane są rozsiewacze z tarczowymi aparatami wysiewającymi. Aparaty te posiadają jedną lub dwie wirujące tarcze wyposażone w łopatki, a wysiew nawozów odbywa się w wyniku działania sił odśrodkowych na cząstki nawozu podawane na tarcze. Szerokość rozsiewu rozsiewaczy dwutarczowych jest 2–3-krotnie większa niż rozsiewaczy jednotarczowych. Rozsiewacze dostępne są jako zawieszane (fot. 1) lub przyczepiane (fot. 2). Rozsiewacze zawieszane mają mniejsze zbiorniki na nawozy oraz wyposażone są na ogół w bardziej precyzyjny aparat dozujący niż rozsiewacze przyczepiane. Te z kolei przydatne są głównie dla wielkopowierzchniowych gospodarstw lub do wysiewu nawozów stosowanych w dużych ilościach na hektar (wapniowe i wapniowo-magnezowe).
Fot. 2. Rozsiewacz przyczepiany, fot. P.Wójcik
Drugim obok aparatu wysiewającego rozsiewacza podzespołem wpływającym na precyzję rozsiewu jest aparat dozujący nawozy na tarcze wysiewające. W rozsiewaczach tarczowych elementem dozującym (podającym nawóz ze zbiornika na aparat rozsiewający) może być aparat typu grawitacyjnego, ślimakowego lub przenośnikowego (drabinkowy, łańcuchowy lub taśmowy).
W aparacie grawitacyjnym (fot. 3) nawóz ze zbiornika zsypuje się przez otwory o regulowanej wielkości na tarcze rozsiewające. Otwory te znajdują się w dnie zbiornika. Ten typ dozowania nawozu stosowany jest głównie w rozsiewaczach zawieszanych. Przy używaniu rozsiewaczy z dozownikiem grawitacyjnym należy utrzymywać stałą prędkość jazdy, w przeciwnym razie ilość rozsiewanego nawozu będzie zróżnicowana wzdłuż kierunku jazdy.
Przy grawitacyjnym aparacie dozującym ilość wysiewu nawozu zależy w dużym stopniu od jego postaci (pylista, krystaliczna, granulowana) i wilgotności. Dlatego rozsiewacze z aparatem grawitacyjnym najlepiej sprawdzają się dla nawozów w formie granulowanej. Nawozy pyliste dobrze dawkowane są natomiast przez rozsiewacze z taśmowymi lub ślimakowymi aparatami dozującymi.
Ślimakowy aparat dozujący (fot. 4) stosowany jest przeważnie w rozsiewaczach zawieszanych oraz, rzadziej, w przyczepianych o małej ładowności. Znajduje się on na dnie lub pod dnem zbiornika nawozowego. Dozowanie nawozu u tych rozsiewaczy realizowane jest za pomocą przenośnika ślimakowego napędzanego najczęściej silnikiem hydraulicznym. Napęd ten pozwala na płynną regulację obrotów „ślimaka” dozującego nawóz, co w konsekwencji umożliwia równomierny jego wysiew, niezależnie od prędkości jazdy ciągnika. Aparaty dozujące typu drabinkowego, łańcuchowego i taśmowego używane są głównie w rozsiewaczach przyczepianych o dużej ładowności zbiorników. Znajdują się one na dnie zbiorników i mają za zadanie przesuwać nawóz do aparatu wysiewającego przez regulowaną szczelinę do tarcz rozsiewających. Regulowanie wielkości szczeliny decyduje o ilości wysiewanego nawozu.
Do wysiewania nawozów wapniowych i wapniowo- -magnezowych najczęściej używa się rozsiewaczy z przenośnikami łańcuchowymi, kruszącymi zbrylone nawozy.
Aparaty dozujące typu drabinkowego, taśmowego i łańcuchowego napędzane są zwykle od wałka odbioru mocy. W uprawach sadowniczych coraz częściej nawozy wysiewane są w rzędy roślin, co wymaga zamontowania na aparatach wysiewających odpowiednich adapterów kierujących wysiewane nawozy w odpowiednie miejsca (fot. 5, 6, 7, 8).
Fot. 5. Zespół montowany na tarczę wysiewającą nawozy w rzędy drzew
Fot. 6. Wysiew nawozów w rzędy drzew
Fot. 7. Rozsiewacz wyposażony w adapter do wysiewu rzędowego nawozów
Fot. 8. Wysiew nawozów w szkółce w rzędy roślin
Rozrzutniki obornika
Obornik lub substraty organiczne mogą być rozrzucane przy użyciu specjalistycznych sadowniczych rozrzutników obornika przystosowanych do wysiewu w rzędy drzew (fot. 9, 10). Rozrzutniki najczęściej produkowane są jako maszyny zaczepiane do ciągników ze względu na duże dawki stosowanego obornika i substratów organicznych.
Fot. 9. Sadowniczy rozrzutnik obornika
Fot. 10. Rozrzucanie obornika w rzędy drzew
[NEW_PAGE]Precyzja wysiewu
Podstawową cechą jakości pracy rozsiewaczy jest równomierność wysiewu nawozu. Określa się ją eksperymentalnie, używając najczęściej dwóch wskaźników: podłużnej i poprzecznej nierównomierności.
Nierównomierność podłużna określana jest w kierunku zgodnym z ruchem rozsiewacza. W praktyce równomierność tę uzyskuje się, utrzymując stałą prędkość agregatu (ciągnika z rozsiewaczem). Nierównomierność poprzeczna odnosi się natomiast do kierunku prostopadłego względem ruchu agregatu.
Zarówno podłużną, jak i poprzeczną nierównomierność oznacza się na podstawie odchyleń ilości nawozu w poszczególnych obszarach pasa wysiewu i wyraża się ją w procentach. W praktyce o „wyrównanym” wysiewie decyduje nierównomierność poprzeczna. Dla granulowanych nawozów azotowych nierównomierność poprzeczna nie powinna przekraczać 15%, dla nawozów fosforowych i potasowych – 20%, a dla nawozów w postaci pylistej – 30%.
O równomierności rozsiewu oraz szerokości roboczej decydują nie tylko czynniki techniczne związane z rozsiewaczem, lecz także właściwości fizyczne nawozu, takie jak kształt i wielkość cząstek nawozu, masa właściwa nawozu oraz jego wilgotność. Nawozy granulowane mogą być rozsiewane na większe odległości i bardziej równomiernie niż nawozy w formie krystalicznej czy pylistej. Nadmierna wilgotność nawozu zmniejsza zarówno zasięg rozsiewu, jak i jego równomierność. Wynika to głównie z pogorszenia drożności aparatów dozujących dla wilgotnych nawozów.
Ustalanie wielkości dawki wysiewu
Przed przystąpieniem do wysiania nawozu na pole celowe jest wykonanie tzw. próby kręconej. Umożliwia ona sprecyzowanie parametrów roboczych rozsiewacza (szerokości wysiewu, wielkości szczeliny aparatu dozującego, punktu zasypu nawozu na tarczę oraz ustawienia łopatek na tarczy wysiewającej) przy założonej prędkości roboczej celem wysiania założonej dawki nawozu.
Wykonywanie próby kręconej jest uzasadnione, ponieważ parametry robocze oparte na tabeli wysiewu rozsiewacza nie zawsze odpowiadają założonej dawce. Wynika to z faktu, że nawozy tego samego rodzaju często różnią się kształtem, wielkością cząstek oraz wilgotnością, co decyduje o wydajności dozowania i charakterystyce ich rozsiewu. Długotrwała eksploatacja rozsiewaczy również wpływa na zużycie ich podzespołów roboczych, co skutkuje tym, że są one mniej precyzyjne.
Większość produkowanych obecnie rozsiewaczy przystosowana jest do przeprowadzenia próby kręconej zarówno na postoju, jak i w czasie jazdy. Ten drugi sposób jest bardziej precyzyjny, gdyż uwzględnia poślizg kół ciągnika. W celu wykonania próby kręconej należy zdemontować tarczę, zamontować pod szczeliną dozującą rynienkę i podstawić pod nią pojemnik.
W niektórych rozsiewaczach nie ma potrzeby usuwania tarczy, odkręca się jedynie łopatki rozsiewające, a na tarczę zakłada się specjalną obudowę, kierującą nawóz do pojemnika. Następnie szczelinę aparatu dozującego nastawia się zgodnie z tabelą wysiewu, odpowiadającą założonej dawce nawozu. Z tabeli kontroli wysiewu (zamieszczonej w instrukcji obsługi) odczytuje się czas, przez który trzeba zbierać nawóz do pojemnika (dla próby kręconej na postoju), lub długość odcinka pomiarowego, jaką należy przebyć rozsiewaczem (dla próby kręconej w czasie jazdy). Po zakończeniu próby należy zważyć nawóz w pojemniku, a następnie uzyskany wynik przeliczyć na ha (według wzoru podanego w instrukcji obsługi rozsiewacza). W ten sposób uzyskuje się rzeczywistą dawkę nawozu, jaka zostałaby zastosowana na ha przy określonych parametrach zespołów roboczych rozsiewacza.
Jeśli wielkość tej dawki odbiega od założonej, to należy skorygować ustawienia szczeliny wysiewającej lub położenie łopatek na tarczy i ponownie przeprowadzić próbę kręconą. Zaleca się, aby dawka nawozu z próby kręconej nie odbiegała od założonej o 3%.
Podczas rozsiewu nawozu na pole trzeba zachować taką samą prędkość ciągnika jak przy próbie kręconej.
W nowych rozsiewaczach, w których zainstalowane są systemy ważące i automatyka regulacji dawkowania nawozów na tarcze rozsiewające przez zmianę szczelin dozujących, szybkość przesuwu przenośników lub regulację obrotów ślimaków podających nawozy, nie ma potrzeby wykonywania prób kręconych. W tych rozsiewaczach regulacja wysiewu nawozu odbywa się podczas ich pracy. W nawożeniu precyzyjnym, w którym wysiew nawozu w poszczególnych obszarach pola jest zróżnicowany (wynika to ze zmienności zawartości danego składnika w glebie), przydatne są tylko rozsiewacze o płynnej regulacji działania aparatów dozowania i rozsiewania. Powyższe warunki spełnione są u rozsiewaczy, w których praca zespołów roboczych kierowana jest automatycznie przez układy hydrauliczne sterowane komputerowo.
Dr inż. Paweł Wawrzyńczak
Dr hab. Paweł Wójcik, prof. IO
Instytut Ogrodnictwa w S kierniewicach
Fot. 1, 3–10 P. Wawrzyńczak
Jakiej firmy jest rozsiewacz z 4 domowni