Obecnie obserwuje się rozwój przyjaznych dla środowiska integrowanych i ekologicznych metod produkcji. Zmienia się też na korzyść rolnictwo konwencjonalne, zmierzające do ograniczania i bardziej racjonalnego wykorzystania nawozów i środków ochrony roślin oraz wprowadzania w większym zakresie nawożenia organicznego, w tym nawozów zielonych i międzyplonów.
Spełniają różne zadania
Międzyplony mogą być uprawiane i wykorzystywane na wiele sposobów. W warzywnictwie uprawa międzyplonów nie jest tak rozpowszechniona, jak w uprawach rolniczych, głównie ze względu na wysoką specjalizację gospodarstwa. W gospodarstwach tych poplonem może być inny gatunek warzywa, o krótkim okresie wegetacji, uprawiany po innej roślinie uprawianej wczesną wiosną, np. brokuł po ziemniakach wczesnych. Gatunkami do uprawy przed lub poplonowej mogą być: kalafior, kalarepa, rzodkiewka, kapusta pekińska oraz szpinak.
Uprawa przedplonowa czy poplonowa międzyplonów może służyć licznym celom. Ze względu na sposób wykorzystania i termin uprawy mogą być one poplonem zimowym lub rośliną okrywową, letnim nawozem zielonym, żywą ściółką, uprawą mającą za zadanie zapobieganie wymywaniu składników pokarmowych w głąb profilu glebowego. W gospodarstwach rolniczych międzyplony służą np. produkcji pasz dla zwierząt.
Źródło składników pokarmowych
Dla gospodarstw zajmujących się produkcją warzyw, a nieprowadzących produkcji zwierzęcej ważna jest uprawa międzyplonów na nawóz zielony, które mogą pełnić również funkcję roślin okrywających glebę. Przyorane nawozy zielone wnoszą znaczne ilości materii organicznej, a ulegając mineralizacji dostarczają uprawianym roślinom niezbędnych składników pokarmowych. Materia organiczna wpływa korzystnie na poprawę właściwości fizycznych gleby, a w dłuższym okresie czasu na zawartość próchnicy i żyzność gleby. Warto pamiętać, że szczególnie cenne są rośliny bobowate, które są dodatkowym źródłem azotu i przyczyniają się do zmniejszenia zużycia nawozów mineralnych i innych nawozów organicznych. Pobudzają również rozwój pożytecznych mikroorganizmów glebowych. Dodatkową korzyścią wprowadzania materii organicznej do gleby jest to, że wiązane są w niej znaczne ilości dwutlenku węgla pobieranego z atmosfery. Zwiększająca się koncentracja dwutlenku węgla w atmosferze jest uważana za przyczynę zmian klimatu na ziemi. Międzyplony pozostawione nawet do wiosny bez przyorania, pełnią rolę mulczu.
W okresie uprawy międzyplony okrywają glebę i zapobiegają wypłukiwaniu do wód gruntowych łatwo rozpuszczalnych składników mineralnych. Ponadto pobierając, wymyte przez deszcze i wodę stosowaną podczas nawadniania, składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby przemieszczają je do warstwy ornej i udostępniają w resztkach pożniwnych roślinom następczym o płytszym systemie korzeniowym. Wysokie rośliny poplonowe, rosnące w dużym zagęszczeniu zagłuszają kiełkowanie i wzrost chwastów. Uprawa niektórych międzyplonów przyczynia się do poprawy warunków fitosanitarnych, ograniczając ilość patogenów glebowych. Do takich gatunków należą zboża. Są one doskonałym przedplonem dla wszystkich roślin warzywnych. Uprawa zbóż znacznie ogranicza zachwaszczenie pól. Dobrymi gatunkami fitosanitarnymi są rośliny z rodziny kapustowatych. Przyorane rozkładają się wydzielając związki o charakterze dezynfektantów, ograniczając porażenie gleb przez mątwika burakowego. Do uprawy wykorzystywane są takie gatunki, jak gorczyca biała i rzodkiew oleista. Te właściwości przypisywane są również innym gatunkom, nawet warzywom, takim jak brokuł. Wykorzystując gorczycę białą, najskuteczniejsze w ograniczaniu populacji nicieni są odmiany Metex, Sirola oraz Bardena.
W każdym gospodarstwie, a w gospodarstwie warzywnym w szczególności, należy przede wszystkim dbać o utrzymanie gleby w należytej strukturze i żyzności. Trzeba również tak planować i dobierać rośliny do uprawy międzyplonów, aby gleba jak najdłużej pozostawała zakryta. Największe znaczenie mają uprawy przedplonowe i polonowe, natomiast uprawy śródplonowe mają mniejsze znaczenie, chyba że planuje się uprawę ozimą.
[NEW_PAGE]Przedplony i poplony
W praktyce do uprawy miedzyplonów można wykorzystywać różne gatunki roślin i dostosowywać do nich termin uprawy oraz normę wysiewu. Zaleca się uprawę jednogatunkową roślin lub w mieszankach. W naszych warunkach najlepsze wyniki daje uprawa polonów letnich po wcześnie zbieranych warzywach. Uprawa poplonu letniego ma za zadanie okrywanie gleby i dzięki temu zabezpieczenie jej przed wysuszaniem, degradacją próchnicy i materii organicznej oraz erozją. Odpowiednio dobrane rośliny lub ich mieszanki są po przyoraniu doskonałym nawozem zielonym. Szczególnie ważne znaczenie mają nawozy zielone w uprawach integrowanych i ekologicznych. Uprawa letnich międzyplonów prowadzona jest w okresie od końca lipca do późnych miesięcy jesiennych. W czystym siewie najczęściej uprawia się takie gatunki, jak wyka, peluszka lub facelia. Stosowana przeciętna norma wysiewu dla tych roślin wynosi odpowiednio 150-200 kg/ha, 200-300 kg/ha oraz 10-20 kg/ha. Szybkie i dobre wschody uzyskuje się na glebach dostatecznie wilgotnych. Opóźnienie terminu wysiewu wpływa negatywnie na wysokość uzyskiwanych plonów. Do letniej uprawy poplonów zaleca się też uprawę mieszanek. Największy udział w mieszankach mają rośliny bobowate.
Do dobrze sprawdzających się przykładów mieszanek poplonowych w naszym kraju należą (ilość na 1 ha):
- Wyka 80 kg, groch 60 kg, bobik 80 kg
- Łubin niebieski 150 kg, peluszka 75 kg.
- Łubin niebieski 120 kg, peluszka 20 kg, wyka 40 kg i seradela 10 kg.
- Bobik 160 kg, peluszka 80 kg i wyka jara 80 kg.
Należy podkreślić, że nasiona roślin bobowatych są bardzo atrakcyjne dla ptaków. Niestety wybierają je, powodując znaczne straty w zasiewach. W rejonach z dużym nasileniem ptaków zaleca się zwiększenie udziału tych nasion w mieszance i podniesienie normy wysiewu. Jako międzyplony wysiewane w okresie letnim popularne są też inne rośliny niebobowate, jak facelia i gorczyca. Są to rośliny szybko rosnące, dobrze zakrywające glebę i ograniczające zachwaszczenie. Gatunki bardzo przydatne do wykorzystania na nawóz zielony i jako rośliny okrywowe oraz przechwytujące składniki mineralne z gleby, które mogłyby być utracone. Są to również rośliny miododajne. Szczególnie chętnie odwiedzana przez owady jest facelia. Od siewu do kwitnienia potrzebuje 40-50 dni. Ze względu na krótki okres wegetacji jej siew może być przeprowadzony nieco później, w sierpniu. Wytrzymuje spadki temperatury do –10°C. O wiele popularniejszym poplonem od facelii jest gorczyca. Ponadto jej nasiona są również o połowę tańsze. Do uprawy polecana jest gorczyca biała ze względu na mniejsze wymagania glebowe oraz to, że niektóre (wcześniej wymienione) odmiany ograniczają populację nicieni. Gorczyca dobrze znosi kilkustopniowe przymrozki, a w niższych temperaturach całkowicie przemarza. Gorczyca może być też wysiewana w mieszance z facelią w ilości około 10 kg gorczycy i 5 kg facelii.
Wybór rośliny poplonowej powinien być także uzależniony od jakości gleb. Warto pamiętać, że na glebach słabych może sprawdzić się np. seradela. Ma ona również nieduże wymagania wodne. Na 1 ha zaleca się wysianie ok. 60 kg nasion seradeli. Ponadto na niezbyt zasobnych stanowiskach można oczekiwać powodzenia w uprawie facelii. Na 1 ha zaleca się wysiew 5-8 kg nasion facelii. Nasiona tego gatunku są bardzo drobne. Należy je wysiewać na głębokość 1-2 cm. Większe wymagania względem stanowiska i wilgotności gleby w porównaniu z seradelą i facelią mają rośliny z rodziny kapustowatych. Zaleca się ich uprawę na żyznych glebach.
Poplony letnie przyoruje się późną jesienią. Zbyt wczesne zmieszanie ich z glebą powoduje szybką mineralizację materii organicznej i straty łatwo rozpuszczalnych składników pokarmowych powodowane ich wymywaniem w głąb profilu glebowego i do wód gruntowych.
Po późno zbieranych gatunkach warzyw zalecana jest uprawa międzyplonów ozimych, prowadzona od początku września do wiosny. Do takiej uprawy nadaje się żyto i wyka ozima. W czystym siewie na 1 ha wysiewa się około 100-150 kg żyta i 80-100 kg wyki. Do uprawy międzyplonowej te dwa gatunki można uprawiać w mieszance. Nasiona żyta powinny być wysiane 10-25 sierpnia, a dwa tygodnie później nasiona wyki. Dla uzyskania lepszego okrycia gleby i lepszej konkurencji z chwastami wykę należy wysiać w poprzek rzędów żyta. W gospodarstwach holenderskich specjalizujących się w ekologicznej produkcji warzyw na zimę wysiewana jest mieszanka wyki ozimej z gorczycą. Gorczyca pełni rolę rośliny okrywowej, przemarza, a na wiosnę w wyniku mineralizacji szybciej uwalniane są składniki mineralne niż z roślin nieprzemrożonych.
Poplony warto dokarmiać
Aby uzyskać zadowalający plon należy zastosować nawożenie stosownie do zasobności gleby i wymagań pokarmowych uprawianych w międzyplonie roślin. Przeciętnie stosuje się 60-70 kg P2O5, 60-100 kg K2O oraz 30-70 kg N/ha. Rośliny bobowate nie wymagają nawożenia azotem, ale dla pobudzenia ich wzrostu w początkowym okresie wegetacji zaleca się zastosować dawkę azotu przynajmniej 30 kg/ha.
Dr Józef Babik
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
