Wybarwianie się owoców to długi, skomplikowany i wieloetapowy proces, w trakcie którego powstają barwniki zwane flawonoidami. W jabłkach występuje cyjanidyna. Barwnik ten jest odpowiedzialny wprost za czerwoną barwę rumieńca jabłek. Obecność opisanych barwników w komórkach skórki jabłek jest uwarunkowana genetycznie, natomiast na ich stężenie w komórkach wpływa ogromna ilość czynników zewnętrznych (z tego też powodu owoce tych samych odmian w poszczególnych latach mogą wybarwiać się z różną intensywnością).
W przypadku jabłek obserwujemy dwa szczyty syntezy czerwonych barwników. Pierwszy przypada na okres początkowego wzrostu zawiązków – okres intensywnych podziałów komórkowych, drugi – w okresie dojrzewania owoców.
W świetle wspomnianych wcześniej procesów fizjologicznych prowadzących do syntezy barwników tworzących rumieniec, najpierw powinniśmy zapewnić jabłoniom i jabłkom optymalne warunki, które w naturalny sposób predysponują owoce do powstawania rumieńca a później starać się proces ten wspomagać.
Światło – warunek konieczny wybarwiania się owoców
Światło jest czynnikiem nieodzownym do syntezy barwników. Niezbędnym czynnikiem indukującym syntezę opisywanych barwników jest przynajmniej kilkunastogodzinny okres nasłonecznienia. Do syntezy czerwonych barwników konieczna jest odpowiednia intensywność światła – minimum 70% intensywności światła słonecznego z otwartych przestrzeni (poza koronami drzew). Zadaniem sadowników jest takie prowadzenie sadu, aby zapewnić optymalne naświetlenie koron drzew i owoców w koronach. Czynnikami decydującymi o tym jest stosunek wysokości drzew do rozstawy pomiędzy rzędami, zagęszczenie konarów i gałęzi w koronie oraz kierunek rzędów względem stron świata. Niebagatelny wpływ na dostępność światła ma także cięcie letnie. Redukcja ilości światła słonecznego powoduje ewidentne pogorszenie wybarwienia owoców. Reakcja poszczególnych odmian na to zjawisko jest różna. Silniej na niedobór światła reagują odmiany dojrzewające wcześniej niż odmiany dojrzewające później.
Temperatura powietrza
Od bardzo dawna wiemy, że niskie temperatury w okresie wybarwiania się owoców sprzyjają temu procesowi. Prawidłowe wykształcenie rumieńca bardziej zależy od dużych dobowych wahań temperatury, niż od wartości średniej dobowej temperatury. Już po upływie doby od silnego spadku temperatury możemy zaobserwować jej korzystny wpływ na wybarwienie jabłek. Tworzenie się barwników w jabłkach jest silnie ograniczone przez bardzo ciepłe noce, średnia temperatura w nocy przekraczająca 20°C eliminuje praktycznie syntezę czerwonych barwników w owocach.
Fotosynteza – źródło cukrów niezbędnych do syntezy barwników
Prawidłowe zaopatrzenie owoców w cukry stanowi warunek prawidłowego powstawania rumieńca. Każdy czynnik ograniczający fotosyntezę będzie również wpływał na gorsze wybarwienie jabłek – plamy parcha, występowanie szkodników (pordzewiacze, przędziorki, mszyce). Fotosynteza zależna jest także od czynników zewnętrznych takich jak chociażby temperatura, jak i wewnętrznych – tempa odprowadzania asymilatów z liści. Stąd też słabsze wybarwianie jabłek w latach bardzo gorących, gdy wysoka temperatura ogranicza proces fotosyntezy. Optymalna temperatura dla fotosyntezy większości roślin klimatu umiarkowanego wynosi około 25°C. Jeśli temperatura liści przekroczy 35°C intensywność fotosyntezy na ogół spada. Temperatura zbliżona do maksymalnej powoduje inaktywację enzymów zaangażowanych w fazę ciemną fotosyntezy. Warto pamiętać, że wrażliwość na wyższe temperatury enzymów biorących udział w fotosyntezie jest znacznie większa niż enzymów zaangażowanych w oddychanie czy fotooddychanie. Temperatura optymalna dla oddychania jest zwykle wyższa o 10°C od optimum temperaturowego fotosyntezy. Zjawisko to nabiera znaczenia szczególnie w lata bardzo gorące, gdzie bardzo wysokie temperatury powodują powstawanie zjawiska przewagi procesów oddychania i/lub fotooddychania nad wydajnością fotosyntezy. Prowadzi to do ujemnego bilansu cukrów w roślinie, i co za tym idzie do słabszego wybarwiania się owoców.
Bardzo duży wpływ na wybarwianie się owoców ma liczba liści i powierzchnia liści przypadająca na jeden owoc. Okazuje się, że przy spełnieniu pozostałych warunków do syntezy barwników, wraz ze zwiększaniem się liczby liści i ich powierzchni wzrasta powierzchnia rumieńca – jest ona wprost proporcjonalna do powierzchni liści przypadających na jeden owoc.
Cechy odmianowe
Nie mamy raczej na te cechy wpływu, ale zawsze możemy wybrać sport o intensywniejszym lub wcześniej powstającym rumieńcu. Zamiast „zwykłego” ′Idareda′ możemy posadzić ′Idaredesta′ lub ′Najdareda′. Rola odmiany jest tutaj olbrzymia, pamiętamy poważne kłopoty z wybarwianiem się zwykłego ′Jonagolda′.
Nawożenie sprzyja wybarwianiu się owoców
Na wybarwienie owoców ma wpływ również nawożenie poszczególnymi składnikami pokarmowymi. Nadmierne nawożenie azotem ogranicza wybarwienie owoców i pogarsza ich jakość przechowalniczą. Dobre zaopatrzenie drzew w potas odpowiedzialny za syntezę cukrów oraz transport składników pokarmowych wpływa na lepsze wybarwienie jabłek. Podobnie magnez, będący integralnym składnikiem chlorofilu i biorący udział w transporcie asymilatów buduje pośrednio rumieniec. Mówiąc o nawożeniu musimy także pamiętać o roli fosforu w tym procesie. Fosfor jest zaangażowany procesy energetyczne i związki biorące udział w przemianach energii, niezbędne w trakcie syntezy barwników.
Jeżeli planujemy wspomaganie wybarwiania się owoców poprzez stosowania nawożenia powinniśmy pamiętać, że nasze działania muszą wyprzedzać procesy zachodzące w roślinach. Nawożenie w celu poprawy wybarwienia powinniśmy rozpocząć już 5-6 tygodni przed planowanymi zbiorami wykonując zabieg nawozami o zwiększonej zawartości fosforu, 4 tygodnie przed zbiorami można zastosować nawożenie nawozami o zwiększonej zawartości potasu i 2 tygodnie przed planowanymi zbiorami możemy powtórnie zastosować nawożenie fosforem. Stosowanie nawozów w momencie pojawienia się kłopotów z wybarwianiem się owoców trochę mija się z celem, procesy prowadzące do powstawania barwników nie zdążą zafunkcjonować.
Dla odmian wcześniejszym, w tym ′Gali′, powinniśmy postąpić trochę inaczej: najpierw zastosować dokarmianie dolistne potasem, dalej fosforem i na koniec potasem. Dokarmianiem dolistnym możemy także poprawić trwałość zielonej, zasadniczej barwy skórki. W tym celu z sierpniu możemy zaopatrzyć drzewa w mangan. Stosowanie nawozów manganowych przed zbiorami widocznie ogranicza żółknięcie owoców, jest to szczególnie istotne w przypadku grusz, ′Golden Deliciousa′ i ′Mutsu′. Ważnym elementem trwałości zielonej barwy zasadniczej skórki jest także stosunek K:Ca, wapń ogranicza aktywność enzymów zależnych od potasu, a odpowiedzialnych za oddychanie owoców.
Dokarmianie dolistne w tym czasie, i to powinniśmy brać pod uwagę, wspomaga zawiązywanie pąków kwiatowych na przyszły sezon. Stąd znaczenie tych zabiegów nie tylko dla krótkoterminowego celu, którym są rumiane jabłka, ale także długofalowego celu, którym są silne pąki kwiatowe.
Dodatkowo trzeba tutaj wspomnieć o roli wilgotności gleby w procesie wybarwiania się jabłek. Odpowiednio duża wilgotność gleby, szczególnie w lata suche, wywiera pozytywny wpływ na syntezę barwników. Warto także pamiętać o możliwości obniżenia temperatury poprzez zraszanie nadkoronowe, zabieg ten w lata gorące i suche może przynieść spodziewane efekty.
Marcin Oleszczak, Kazgod
