Póki, co wydaje się, że sezon 2016 pod kątem przebiegu warunków atmosferycznych – ilość opadów, przebieg temperatury, jest podobny do sezonu 2015. Obserwujemy już pierwsze objawy suszy, aczkolwiek w tym sezonie Pan Bóg dość nierówno traktuje rolników. Na południu i wschodzie Polski dał trochę więcej opadów. W centrum i na zachodzie Polski znacznie mniej.
Przebieg warunków atmosferycznych bardzo silnie wpływa na kondycję drzew – pamiętamy wszyscy więdnące sady w sezonie 2015 oraz skutki wysokich temperatur, z jakimi mieliśmy do czynienia przed zbiorami jabłek – „czekolada”. Warunki atmosferyczne wpływają także na stopień odżywienia drzew, w tym na poziom zawartości wapnia w owocach.
Czynniki ograniczające pobieranie wapnia przez system korzeniowy.
Głównym ograniczeniem, na jakie napotykają rośliny jest wilgotność gleby. Niedostateczna ilość wody w glebie silnie ogranicza transpirację napędzającą pobieranie wapnia, tym samy ogranicza także jego pobieranie. Zmniejszenie się zawartości wody w glebie zmienia także proporcje pomiędzy jonami zawartymi w roztworze glebowym na niekorzyść wapnia, co także powoduje spadek pobierania kationów wapnia przez system korzeniowy.
Również zbyt wysoka zawartość wody w glebie prowadzi do silnego ograniczenia pobierania tego pierwiastka przez system korzeniowy roślin. Podtopiony system korzeniowy przestaje rosnąć, a wzrost systemu korzeniowego i pojawianie się nowych, młodych korzeni jest warunkiem pobierania wapnia.
W glebie zalanej powstają związki chemiczne (głównie metan i azotyny) szkodliwie oddziaływujące na funkcjonowanie systemu korzeniowego. Optymalna dla pobierania wapnia jest wilgotność gleby na poziomie 70-90% polowej pojemności wodnej.
Temperatura gleby ma pośredni wpływ na pobieranie wapnia z gleby przez rośliny. Wyższa sprzyja wzrostowi systemu korzeniowego i powstawaniu nowych korzeni, co przekłada się na większe pobieranie wapnia przez korzenie roślin. Sprzyja także transpiracji. Podobny wpływ na pobierania wapnia z gleby ma także zawartość w niej tlenu. Przy optymalnej zawartości tlenu w powietrzu glebowym wzrost i rozbudowa systemu korzeniowego a więc i pobieranie wapnia zachodzi bez zakłóceń.
Przy spadku zawartości tlenu w glebie spada tempo wzrostu systemu korzeniowego oraz pojawiają się wspomniane powyżej związki chemiczne działające toksycznie na młode korzenie głównie odpowiedzialne za pobieranie wapnia. Tlen może mieć także znaczenie z uwagi na proces przemieszczania się wapnia z apoplastu korzenia do ksylemu – proces ten jest aktywny i wymaga dopływu energii.
Ogromny wpływ na pobieranie wapnia w gleby ma jej odczyn. Przy wysokim pH (powyżej 7,2) wapń staje się niedostępny dla roślin z uwagi na tworzenie przez ten kation połączeń nierozpuszczalnych w wodzie. W glebach o odczynie kwaśnym (pH poniżej 5,5) – szczególnie przy dużej wilgotności – pojawia się dużo jonów Fe2+, Mn2+ i Al3+. Jony te w dwojaki sposób wpływają na ograniczenie pobierania wapnia. Konkurują z kationami Ca2+ o te same kanały jonowe oraz oddziaływują toksycznie na młode korzenie, które są odpowiedzialne za pobieranie wapnia. Także inne jony zawarte w roztworze glebowym mogą ograniczać pobieranie wapnia z roztworu. Do jonów ograniczających pobieranie wapnia należą: jon potasowy, magnezowy i amonowy w wysokich stężeniach. Nadmiar niektórych anionów także może prowadzić do zmniejszenia pobierania wapnia przez korzenie roślin. Nadmiar anionów siarczanowych lub fosforanowych może doprowadzać do powstawania w glebie nierozpuszczalnych lub słabo rozpuszczalnych w wodzie siarczanów lub fosforanów, co zmniejsza ilość dostępnego dla roślin wapnia w roztworze glebowym.
Objawy niedoboru wapnia
U drzew jest jeszcze jeden czynnik ograniczający pobierania wapnia przez drzewa z gleby – podkładka. W przypadku jabłoni niski poziom wapnia w drzewach indukuje powszechnie używana podkładka 'M 26', podobnie u wiśni i czereśni antypka pobiera mniej wapnia niż czereśnia ptasia, a u śliw ałycza pobiera go mniej 'Węgierka Wangenhaima'.
W przypadku upraw sadowniczych istnieje dodatkowo kilka elementów, które mogą bezpośrednio lub pośrednio wpływać na zawartość wapnia w owocach. Może wpływać na ten proces wiek drzew. Młode drzewa, na skutek płytkiego jeszcze systemu korzeniowego oraz słabszego owocowania połączonego z silniejszym wzrostem, są bardziej narażone na niedobór wapnia. Zbyt silny wzrost drzew prowadzi do utrzymywania się silnej konkurencji o ten pierwiastek między liśćmi a owocami. Dlatego nie jest wskazane, jak wiemy, zbyt obfite nawożenie azotem oraz intensywne cięcie indukujące wzrost wegetatywny. Owoce zawiązane na starszych pędach – trzy- i czteroletnich mają mniej wapnia oraz wyraźnie więcej potasu niż jabłka na młodszych, jedno- i dwuletnich pędach. Jabłka zawiązane z centralnego kwiatu w kwiatostanie są najczęściej lepiej zaopatrzone w wapń niż owoce tworzące się z pozostałych kwiatów.
Na zawartość wapnia w owocach ma wpływ – wydaje się – jakość i zdrowotność liści rozetowych rozwijających się razem z kwiatami. Dobrze rozwinięte, aktywne fizjologicznie liście rozetkowe zapewniają dużą wydajność transpiracji, oczywiście pod warunkiem właściwej temperatury powietrza i wilgotności gleby napędzającej, jak wspomniano wyżej, transpirację. Owoce z drzew słabo plonujących, a więc duże lub bardzo duże, są najczęściej zbyt słabo zaopatrzone w wapń z powodu jego rozcieńczenia oraz większej konkurencyjności liści w stosunku do owoców o wapń.
Ważne jest dobre zapylenie i zapłodnienie kwiatów. Wraz ze wzrostem liczby nasion wzrasta zawartość wapnia w owocach oraz zmniejsza się podatność na choroby fizjologiczne.
Mniej wapnia zawierają owoce zawiązane w górnych partiach koron niż te zawiązane na pierwszych piętrach.
Pamiętajmy także o pewnym paradoksie związanym z nawożeniem i dokarmianiem dolistnym wapniem – wapń może być wycofywany z owoców do liści, głównie w czasie suszy, gdy transpiracja z liści jest bardzo intensywna!
Tekst i zdjęcia: Marcin Oleszczak, Intermag
