Nawożenie doglebowe jest podstawowym sposobem dostarczania roślinom składników pokarmowych. W praktyce może się jednak zdarzyć, że mogą one przechodzić w glebie w formy trudno dostępne dla roślin. Przyczyny zaburzeń w pobieraniu składników przez system korzeniowy mogą być różnorodne, ale najczęściej wiążą się one z:
- niewłaściwym odczynem gleby (zbyt niskie lub zbyt wysokie pH) – na glebach o zbyt wysokim pH wiele składników przechodzi w formy nieprzyswajalne, dotyczy to większości mikroelementów, m.in. żelaza, manganu, boru, miedzi, cynku;
- przedłużającą się suszą lub nadmiernym uwilgotnieniem (warunki beztlenowe);
- niezbilansowanym nawożeniem doglebowym (dysproporcje pomiędzy poszczególnymi składnikami);
- niską temperaturą gleby;
- złą kondycją systemu korzeniowego (porażenie przez choroby lub szkodniki).
W takich przypadkach może dojść do niedoborów poszczególnych składników pokarmowych w roślinach, czego konsekwencją są zakłócenia w ich funkcjonowaniu, określane mianem chorób fizjologicznych, wyrażające się zmianami w wyglądzie roślin.
W przypadku stwierdzenia objawów niedoboru składników pokarmowych na roślinach (diagnoza wizualna lub analiza chemiczna części wskaźnikowych roślin), jedynym sposobem na ich szybkie dostarczenie jest dokarmianie pozakorzeniowe (dolistne), czyli aplikacja odpowiedniego roztworu nawozu bezpośrednio na część nadziemną roślin. Zaletą dolistnego dokarmiania jest szybkość działania i wysoki stopień wykorzystania wnoszonych składników. Przyjmuje się, iż mikroelementy aplikowane dolistnie są 10-krotnie, a niektóre nawet 30-krotnie lepiej wykorzystane przez rośliny w porównaniu z ich stosowaniem doglebowym. Informacje dotyczące warunków sprzyjających wystąpieniu deficytu najważniejszych dla brokułu i kalafiora pierwiastków oraz wskazówki odnośnie do stosowania dokarmiania pozakorzeniowego zawarto w tabeli.
Efektywność zabiegów
Pobieranie składników przez nadziemne części rośliny zależy od wielu czynników, które mogą wiązać się z samą rośliną (wielkość i wiek liścia, jego budowa morfologiczna, charakter powierzchni, obecność wosków i włosków itp.), środowiskiem (warunki atmosferyczne panujące podczas opryskiwań) oraz techniką opryskiwania (wielkość kropli, utrzymanie się ich na liściach, szybkość wysychania).
Istotny wpływ na efektywność wchłaniania (absorpcji) składników przez liście ma faza rozwojowa rośliny, w której zalecane jest wykonywanie nawożenia dolistnego. Powinna ona być skorelowana z okresami największego zapotrzebowania roślin na określone składniki pokarmowe lub uwzględniać specyficzną reakcję roślin na tzw. „krytyczne składniki”. W okresach największego zapotrzebowania roślin na konkretny składnik liście odznaczają się szczególnie dużą zdolnością do jego absorpcji. W przypadku brokułów i kalafiorów fazy krytyczne przypadają na okres od wznowienia wzrostu po posadzeniu rozsady, do momentu pojawienia się zaczątków róży.
Wzrost wilgotności względnej powietrza zwiększa absorpcję składników przez liście. Wynika to z wydłużania czasu wysychania roztworu oraz zapobiegania krystalizacji roztworów na liściach. Najlepsze efekty uzyskuje się, stosując roztwory wodne nawozów w czasie pochmurnej pogody, wczesnym rankiem lub wieczorem.
Do dokarmiania dolistnego brokułów i kalafiorów można polecać specjalne nawozy zawierające tylko jeden składnik lub nawozy wieloskładnikowe. Obecna oferta rynkowa nawozów przeznaczonych do dokarmiania pozakorzeniowego jest dosyć duża. Wybór nawozu zależy od potrzeb rośliny w danym okresie jej rozwoju lub występujących objawów niedoboru. Dobrą efektywność dokarmiania dolistnego można osiągnąć, przestrzegając następujących warunków:
- stężenie cieczy roboczej zależy od stosowanego nawozu i powinno być zgodne z zaleceniami producenta;
- z uwagi na dość grubą warstwę woskową, znajdującą się na górnej stronie blaszki liściowej brokułów i kalafiorów, skuteczność jest najwyższa, gdy jak najwięcej cieczy dostanie się na dolną stronę liści, co wiąże się z odpowiednim ustawieniem dyszy opryskiwacza;
- optymalna temperatura zabiegu wynosi 12–25°C, zalecane jest opryskiwanie podczas pochmurnych dni, a latem, w czasie upałów – wcześnie rano lub wieczorem;
- mieszanie nawozu ze środkami ochrony roślin jest możliwe tylko wtedy, gdy taką opcję dopuszcza producent danego preparatu.
[NEW_PAGE]Liście brokułów i kalafiorów są pokryte dość grubą warstwą wosku, stąd efektywność dolistnego dokarmiania będzie w dużym stopniu zależała od obecności w cieczy roboczej preparatów wspomagających, tzw. adiuwantów (od łac. adiuvo – wspomagać), którymi najczęściej są odpowiednio przygotowane (zemulgowane) oleje roślinne lub mineralne. Preparaty wspomagające zawierają w swym składzie, oprócz oleju, dodatek substancji powierzchniowo czynnych, tzw. surfaktantów, które umożliwiają wytworzenie emulsji wodno-olejowej, a więc rozprowadzenie oleju w wodzie. Dodatek preparatu wspomagającego do roztworu powoduje m.in. lepsze zwilżenie liści na skutek zmniejszenia napięcia powierzchniowego cieczy (im mniejsze jest napięcie powierzchniowe, tym mniejszy jest kąt stykania się kropli z powierzchnią liści – krople są bardziej płaskie i większą powierzchnią przylegają do blaszki liściowej). Ponadto adiuwanty wydłużają okres wysychania kropel cieczy na powierzchni roślin, dzięki czemu przedłużają czas absorpcji (wchłaniania) oraz zmniejszają ryzyko zwiewania cieczy użytkowej przez wiatr w trakcie wykonywania zabiegu.
Choroby fizjologiczne spowodowane deficytem pierwiastków
Guzikowatość róż. Po posadzeniu rozsady na miejsce stałe mogą pojawić się bardzo wcześnie (już w fazie kilku lub kilkunastu liści) małe, rozpierzchłe róże. Zjawisko to może być powodowane przez wiele czynników stresowych, jednym z nich jest niedobór azotu w glebie.
Biczykowatość liści. Najczęściej objawia się w postaci redukcji powierzchni blaszek liściowych po obu stronach nerwu głównego. W skrajnych przypadkach pozostaje tylko skrócony nerw główny podobny do biczyka (stąd nazwa choroby). Może dojść także do zaniku stożka wzrostu. Choroba ta jest wynikiem niedoboru molibdenu, któremu najłatwiej zapobiec poprzez podlanie rozsady na kilka dni przed sadzeniem 0,1% roztworem molibdenianu amonowego lub sodowego.
Biczykowatość liści jest skutkiem niedoboru molibdenu.
Brązowienie pąków róży brokułu. Występuje u niektórych odmian w dużym nasileniu, gdy gleba jest wilgotna, a temperatura powietrza wysoka. Warunki takie utrudniają transport potasu do organów generatywnych, wskutek czego poszczególne pąki zmieniają barwę z zielonej, poprzez żółtą, do brązoworudej, zamierają i odpadają. Zaburzeniu temu może sprzyjać zmienna wilgotność powietrza oraz deficyt boru w glebie.
Wskutek utrudnionego transportu potasu następuje brązowienie pąków róż brokułu.
Brunatnienie róż kalafiora. Wywołane jest deficytem boru. Zaburzeniu temu często towarzyszy powstawanie pustych przestrzeni wewnątrz głąbów, których wewnętrzna tkanka również brunatnieje. Chorobie można zapobiec poprzez unikanie wapnowania na krótko przed sadzeniem rozsady i przedwegetacyjne nawożenie gleby superfosfatem borowanym lub saletrzakiem z dodatkiem boru. Można też opryskać rozsadę na kilka dni przed sadzeniem 0,3% roztworem boraksu.
Puste komory w łodydze (jamistość głąba) brokułu i kalafiora. Ich występowaniu na ogół sprzyja nieregularny rozwój roślin, wynikający ze zmiennych warunków środowiska (susza, a po niej intensywne opady i wysoka temperatura), zbyt obfitego nawożenia azotem, małego zagęszczenia roślin oraz deficytu boru. Często jamistość głąba jest efektem współdziałania wymienionych czynników. Nasilenie tej choroby jest zależne od odmiany.
Dr hab. Iwona Domagała-Świątkiewicz, dr hab. Edward Kunicki
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
Fot. E. Kunicki
Artykuł pochodzi z numeru 6/2014 miesięcznika „Warzywa”
