Sekatory
Ręczne cięcie krzewów jagodowych prowadzone jest u podstawy krzewów, na niewielkiej wysokości, stąd wykonywane jest w pozycji pochylonej lub klęczącej. Stosowane narzędzia, obok wysokiej wydajności pracy, powinny więc wymagać możliwie najmniejszego wysiłku pracowników. Powszechnie do cięcia wykorzystuje się różnego rodzaju sekatory. Najpopularniejsze są narzędzia ręczne. Zbudowane są w kształcie nożyc, a ich ostrza i stalnice przeznaczone do ścinania pojedynczych pędów i gałęzi różnią się kształtem oraz sposobem działania. Sekatory wyposażane są w rękojeści krótkie (narzędzia jednoręczne) lub długie, tzw. przedłużone (dwuręczne — fot. 1). Te drugie są szczególnie zalecane do cięcia krzewów na plantacjach roślin jagodowych — cięcie można wykonywać w pozycji stojącej, sprzyjającej mniejszemu wysiłkowi pracowników i zwiększającej ich wydajność. Dobre narzędzia powinny być lekkie i ergonomiczne, a ich ostrza — wykonane z dobrych gatunkowo, gwarantujących dużą trwałość materiałów.
Fot. 1. Sekatory ręczne
Sekatory ręczne zastępowane są w coraz większym stopniu przez narzędzia napędzane mechanicznie. Najbardziej rozpowszechnione są sekatory pneumatyczne (fot. 2), których zasadniczą zaletą jest zmniejszenie wysiłku pracowników poprzez zastąpienie siły fizycznej energią sprężonego powietrza. Mniejsze zmęczenie pracowników skutkuje wzrostem wydajności pracy — w badaniach porównawczych prowadzonych w ISK wydajność ta, w stosunku do sekatorów ręcznych, wzrasta o 20–30%. Przyrząd tnący sekatora pneumatycznego jest zbudowany podobnie, jak sekatora ręcznego. Część ruchomą stanowi ostrze przesuwane za pomocą tłoczyska. Praca sekatora polega na przyłożeniu ostrza w miejsce cięcia i jego uruchomieniu przez przyciśnięcie spustu. Ruch ten otwiera dopływ do cylindra sprężonego powietrza, które naciskając na tłok przesuwa ostrze sekatora. Po wykonanym cięciu tłok wraz z ostrzem wraca do położenia pierwotnego pod wpływem nacisku sprężyny powrotnej. Ciśnienie powietrza potrzebne do wykonania tej operacji wynosi 0,8–1,2 MPa, przeciętnie jeden sekator zużywa w ciągu minuty około 50 l powietrza. Bardzo przydatne do cięcia krzewów są sekatory pneumatyczne z tzw. przedłużoną rękojeścią, w których między uchwyt a zespół tnący wstawiono element zwiększający długość narzędzia.
Fot. 2. Sekatory pneumatyczne
Zestawy sadowniczych narzędzi pneumatycznych zasilane są powietrzem z agregatów sprężarkowych. Wydajność sprężarek może być różna, najczęściej wynosi 300–1000 l/min. Przeważnie używa się agregatów zawieszanych na trzypunktowym układzie zawieszania ciągników rolniczych i napędzanych od WOM ciągnika (tabela). Wyposażane są w szybkozłącza oraz zwijane przewody. Agregat sprężarkowy może zasilać jednocześnie 4–6 sekatorów pneumatycznych.
Dane techniczno-eksploatacyjne zestawów sekatorów pneumatycznych
Na mniejszych plantacjach, na których podczas cięcia zatrudnione jest mniej pracowników, wykorzystanie agregatów ciągnikowych może być nieuzasadnione ekonomicznie. Do zasilania narzędzi pneumatycznych można wtedy wykorzystać małe sprężarki napędzane silnikiem spalinowym (fot. 3). W zależności od modelu, sprężarka może zasilać 2 lub 3 sekatory.
Fot. 3. Sprężarka napędzana własnym silnikiem spalinowym
Większą swobodę oraz uniezależnienie pracownika od agregatu zasilającego można uzyskać używając sekatorów elektrycznych zasilanych z baterii akumulatorów (fot. 4). Sekatory te można polecić tam, gdzie wycinane są pędy o średnicach do 20 mm. Z jednego naładowania baterii można wykonać do 13 000 cięć. Akumulatory o masie około 3,5 kg przenoszone są w zasobniku umieszczonym na plecach pracownika.
Fot. 4. Sekator elektryczny
Podcinacze i kosiarki konturowe
Na plantacjach malin owocujących na pędach dwuletnich trzeba usuwać nadmiar pędów jednorocznych. O ile redukcja liczby pędów w rzędzie wymaga cięcia ręcznego, o tyle odrosty wyrastające w stronę międzyrzędzia można usuwać za pomocą ciągnikowych kosiarko-rozdrabniaczy lub kosiarek listwowych. Zabiegi te mają szczególne znaczenie na plantacjach towarowych, na których owoce zbiera się kombajnowo, i na których zbyt duża szerokość rzędów przy podstawie krzewów uniemożliwia uszczelnienie przestrzeni między zespołami wychwytującymi owoce i powoduje straty na skutek opadania ich na ziemię.
W uzyskaniu właściwego pokroju krzewów porzeczek przeznaczonych do zbioru kombajnowego znaczne zmniejszenie kosztów pielęgnacji przynosi użycie ciągnikowych podcinaczy oraz kosiarek konturowych. Usuwanie nisko położonych, ukorzeniających się gałęzi, ma także duży wpływ na jakość plonu. Podczas zbioru korzenie krzewów wyrywane są podbieraczami kombajnu, a dostająca się na przenośniki gleba zanieczyszcza owoce. Stosowane obecnie ciągnikowe podcinacze współpracują z ciągnikami klasy 6 kN. Budowane są w wersjach mocowanych z przodu, z tyłu lub między osiami kół ciągnika. Ostatnie rozwiązanie jest korzystne dla uzyskania dużej dokładności prowadzenia maszyny wzdłuż rzędów, umożliwia bowiem obserwację elementu roboczego przez kierowcę ciągnika (fot. 5). W zależności od miejsca zawieszenia maszyny, wykorzystywane są różne napędy. W urządzeniach zawieszanych na trzypunktowym układzie ciągnika efektywniejszy jest napęd mechaniczny od WOM ciągnika (fot. 6). Urządzenia zawieszane z przodu lub z boku ciągnika zasilane są hydrauliczną pompą ze zbiornika oleju zawieszanego na ciągniku. Niezależnie od sposobu zasilania energią, podstawowy element roboczy maszyny — zespół tnący — stanowi wirujący bęben lub tarcza wyposażona w krótkie ostrza (fot. 7). Nad zespołem tnącym montowane są prowadnice, które podnoszą położone zbyt nisko gałęzie w taki sposób, aby obracające się ostrza odcinały je blisko podstawy krzewu. Odcięte fragmenty gałęzi przenoszone są ponad elementem tnącym i spadają w międzyrzędzia (fot. 8).
Fot. 5. Podcinacz zawieszany między osiami kół ciągnika
Fot. 6. Podcinacz zawieszany z tyłu ciągnika
Fot. 7. Zespół tnący podcinacza
Fot. 8. Usunięte podcinaczem boczne pędy
Nakłady na ręczne formowanie rzędów krzewów porzeczek można obniżyć przez zastosowanie kosiarek konturowych. Najpowszechniejsze są kosiarki zawieszane z przodu ciągnika usuwające boczne gałęzie krzewów (fot. 9). Elementem roboczym tych urządzeń są ukośne zespoły listwowo-nożowe przesuwające się po powierzchni plantacji na specjalnych ślizgach. Listwy nożowe napędzane są silnikami hydraulicznymi zasilanymi z układu wewnętrznego ciągnika, kąt nachylenia elementu tnącego kosiarki jest regulowany. Do częściowego odmładzania plantacji skonstruowano w UE tarczową kosiarkę wycinającą 5- lub 6-letnie pędy wewnątrz rzędów krzewów. Urządzenie jest zaczepiane do ciągnika, na ramowej konstrukcji znajdują się obrotowe piły o regulowanej szerokości cięcia. Zabiegi te mają na celu poprawienie owocowania starszych plantacji, poprzez wymianę pędów w środkowej części krzewów.
Fot. 9. Kosiarka konturowa zawieszana z przodu ciągnika
Usuwanie gałęzi po cięciu
Ważnym elementem pielęgnacji plantacji jest usuwanie gałęzi po cięciu. Wykorzystywane są dwie metody — rozdrabianie oraz wywożenie. Pierwsza z nich jest mniej kłopotliwa, wydajniejsza i tańsza. Druga pozwala na wywiezienie zaatakowanych chorobami i szkodnikami pędów poza plantację, co wpływa korzystnie na zdrowotność uprawy, wiąże się jednak z wyższymi nakładami finansowymi. Maszyny wykorzystywane w obydwóch metodach opisane zostały w „Haśle Ogrodniczym” 9/2006 w artykule „Zakładanie i likwidacja plantacji krzewów jagodowych”. Można jednak w tym miejscu zasygnalizować pojawienie się w Europie nowych urządzeń do zbierania i prasowania resztek pozostających po cięciu pielęgnacyjnym w międzyrzędziach sadów i plantacji. Prasowanie gałęzi zwiększa efektywność ich wywożenia poza plantację. Ułatwia także późniejsze wykorzystanie do celów energetycznych, np. jako opału w lokalnych czy przydomowych ciepłowniach.
