W grudniowym numerze miesięcznika "Obstbau" z zeszłego roku ukazało się kilka bardzo ciekawych artykułów o uprawie borówki w Niemczech. Poniżej zamieszczam obszerne fragmenty dwóch z nich. Pierwszy to "Kalkulacje uprawy borówki"("Kalkulationen zum Heidelbeeranbau" autorstwa M. Görgensa i A. P. Entropa), zaś drugi — "Wyniki badań porównawczych odmian borówek" ("Kulturheidelbeeren-Versuchsergebnisse" M. Clevera i A. P. Entropa).
| Atrakcyjna uprawa | ||||
Okres największej podaży owoców borówki wysokiej w Niemczech przypada na 30.–34. tydzień roku, to jest mniej więcej od 20 lipca do 24 sierpnia. Trafiają wtedy na rynek owoce odmian 'Bluecrop’, 'Berkeley’ i 'Herma’. Średnia cena hurtowa jagód w tym okresie wynosi około 7,8 DM/kg (rys. l). Około 15% z tej ceny przypada na marżę pośredników w handlu hurtowym, więc producent otrzymuje około 6,6 DM/kg. Dotyczy to jednak owoców najwyższej jakości, w opakowaniach po 250 g. Pewną część borówek producenci sprzedają w koszykach, po niższej cenie. Według danych niemieckiego związku producentów borówki, poprzez handel hurtowy sprzedaje się około 70% owoców, reszta trafia bezpośrednio do klientów indywidualnych i przetwórstwa. Według tych danych, średnia cena uzyskana w okresie 1993–1999 wynosiła 5,84 DM/kg. Zawiera się w niej niewielki podatek obrotowy.
| ||||
| Przede wszystkim stanowisko | ||||
| W ostatnich latach obszar uprawy borówki w Niemczech znacznie się powiększył i szacuje się go teraz na 800–1000 hektarów. Do niedawna plantacje zakładano tylko na najbardziej dla tej rośliny odpowiednich glebach — z dużą zawartością próchnicy, niskim pH oraz w miarę wysokim, lecz stabilnym poziomem wód gruntowych. Ostatnio pod ten gatunek przeznacza się tereny typowo rolnicze, niespełniające powyższych warunków. Wielu producentów i ekonomistów zastanawia się nad celowością takiego postępowania. Niemieccy praktycy i naukowcy są zgodni co do tego, że o powodzeniu w uprawie borówki decyduje stanowisko. Doświadczenie M. Clevera i A. P. Entropa z jedenastoma odmianami borówki rosnącymi na trzech różnych stanowiskach opisane w „Obstbau” potwierdza powyższy pogląd. Oto streszczenie osiągniętych przez tę dwójkę autorów wyników. Pierwsze stanowisko, piaszczysta gleba porolnicza, okazało się najsłabsze z badanych. W latach 1991–1995 osiągano tu rocznie średnio 2,4 t/ha owoców odmiany 'Bluecrop’ (0,8 kg/krzew), która w tym doświadczeniu wszędzie plonowała najlepiej. Bardziej przydatne do uprawy borówki okazało się miejsce, w którym znajdowało się kiedyś wrzosowisko, a bezpośrednim przedplonem były również borówki. Osiągnięto tu plony 'Bluecropa’ w wysokości 8,1 t/ha (2,7 kg/krzew). Zdecydowanie najlepszym stanowiskiem okazało się torfowisko wysokie porośnięte niegdyś rzadkim borem — tutaj 'Bluecrop’ dał rocznie średnio 21,8 t/ha owoców (prawie 7,3 kg/krzew). Obszar torfowisk wysokich, najbardziej przydatnych do uprawy borówki, jest w Niemczech bardziej rozległy niż w Polsce, ale i tak dość ograniczony. Uprawę borówek — z większym lub mniejszym powodzeniem — podejmuje się więc na innych terenach adaptując do tego celu gleby porolnicze. Przy sadzeniu rynnowym krzewów wymaga to, w przeliczeniu na 1 ha plantacji, około 500 m3 substratu korowego z dodatkiem około 300 m3 torfu wysokiego. Ponadto materiały te trzeba corocznie uzupełniać. Koszty tych adaptacji są bardzo wysokie, zależą przede wszystkim od dostępności tych materiałów organicznych oraz trocin do ściółkowania. Na tak adaptowanych stanowiskach po 3, 4 latach obserwuje się często niekontrolowany wzrost wegetatywny krzewów, który ogranicza plonowanie czasami nawet do 10% naturalnej zdolności plonotwórczej borówek. Dlatego też autorzy doświadczenia wnioskują, by rezygnować z tak kosztownych adaptacji gleb porolniczych na rzecz przystosowania tych, które już z natury bardziej nadają się do uprawy roślin wrzosowatych — jak na stanowisku drugim. Jego warunki przyrodnicze są najbardziej zbliżone do przeciętnych dla gospodarstwa uprawiającego borówki w północnych Niemczech (pierwsze i trzecie reprezentują raczej skrajne przypadki). | ||||
| Koszty produkcji | ||||
Dla potrzeb kalkulacji ekonomicznej, która w miarę dobrze charakteryzowałaby warunki ekonomiczne takiego typowego gospodarstwa, M. Görgens i A. P. Entrop zaproponowali trzy warianty uprawy: optymistyczny z gęstością nasadzeń 2000 krzewów na hektarze, przeciętny z 2500 krzewów oraz pesymistyczny z gęstością 3000 krzewów. Ostatni wariant zaproponowano dla słabszych stanowisk oraz słabiej rosnących odmian, u których należy liczyć się z niewielkim wzrostem wegetatywnym, w związku z czym dla lepszego wykorzystania powierzchni i materiałów zaleca się zwiększyć gęstość nasadzeń. Nie poleca się gęstości nasadzeń większych niż 3000 szt./ha, nie stwierdzono bowiem w nich istotnego zwiększenia plonów, a koszty założenia i pielęgnacji wzrastają bardzo znacząco. W wariancie przeciętnym, po osiągnięciu przez krzewy pełni owocowania w 8., 9. roku, plony wynoszą 7 t/ha, co w przeliczeniu na l krzew stanowi 2,8 kg (rys. 2). Równie późno pełnię owocowania osiągają krzewy w wariancie pesymistycznym, gdzie plony wynoszą 5 t/ha (l,6 kg/krzew). W wariancie optymistycznym krzewy osiągają pełnię owocowania w siódmym roku, a przeciętne plony wynoszą 9 t/ha, co w przeliczeniu na krzew stanowi 4,5 kg.
W tabeli przedstawiono podstawowe koszty założenia i prowadzenia plantacji dla trzech powyższych wariantów uprawy. Wyniosły one od 37 000 DM/ha przy 2000 krzewów na hektarze do 41 000 DM/ha przy 3000 roślin. Obok przedstawionych w tabeli uwzględniono również koszty materiałowe środków ochrony roślin w wysokości 500 DM/ha oraz nawożenia i herbicydów — 400 DM/ha. Na cięcie, ochronę przed przymrozkami, itp. przewidziano od 10 do 100 rbh/ha. Rentę gruntową przyjęto w wysokości 500 DM/ha (na podstawie średniej wartości czynszu dzierżawnego w północnych Niemczech). W kalkulacji nie uwzględniano kosztów pośrednich prowadzenia uprawy, ponieważ są one bardzo zmienne, w zależności od stopnia specjalizacji gospodarstwa (jedna lub więcej upraw), formy sprzedaży owoców, kosztów utrzymania, remontów i konserwacji budynków, nakładów na zarządzanie, telefony, ubezpieczenia, podatki, których nie można przypisać bezpośrednio uprawie, itp. W gospodarstwach typowo sadowniczych koszty te wynoszą około 3000 DM/ha, natomiast w rolniczych — 1000 DM/ha.
Na rysunku 3. przedstawiono efektywność ekonomiczną uprawy borówki dla trzech proponowanych wariantów. Zobrazowano ją jako stan hipotetycznego konta — założywszy, że wszystkie pieniądze wydane na uprawę borówki pożyczamy w banku aż do czasu, gdy wskutek sprzedaży owoców osiągnie ono stan dodatni. Zarówno wydatki, jak i dochody oprocentowane są na 5% rocznie. W wariancie optymistycznym nasze konto osiąga stan dodatni w 10. roku uprawy borówki. W wariancie przeciętnym konto osiąga stan dodatni w 13. roku, a w pesymistycznym dopiero w 19. roku uprawy. Dobrze, że borówka jest rośliną długowieczną i jej plonowanie przy dobrej pielęgnacji — w warunkach północnych Niemiec — w okresie 25 lat uprawy nie maleje. Gdyby okres uprawy wynosił tylko 20 lat, uprawa borówki przy plonie 5 t/ha byłaby nieopłacalna. W wariancie optymistycznym po 25 latach uprawy nasze konto osiąga stan 330 000 DM, w wariancie przeciętnym 193 000 DM, w pesymistycznym natomiast 51 000 DM.
Stan konta założonego dla uprawy hektara borówki na koniec tego okresu nie informuje o przepływie środków finansowych w poszczególnych latach. Dlatego autorzy wprowadzili do oceny ekonomiki uprawy dodatkowe kryterium w postaci średniej rocznej wartości renty z tytułu zaangażowanego kapitału i ziemi. Wartość ta również jest uzależniona od długości okresu uprawy. Przy 20 latach uprawy średnia roczna wartość renty w przeliczeniu na hektar w wariancie optymistycznym wynosi 5920 DM, przy 25 latach uprawy 6945 DM. W wariancie przeciętnym odpowiednie wartości wynoszą 3152 DM przy 20 latach uprawy i 4045 przy 25 latach. W wariancie pesymistycznym odpowiednio 313 DM i 1078 DM. Musimy pamiętać o tym, że w powyższej kalkulacji nie uwzględniano kosztów pośrednich, które są bardzo różne. Uwzględnienie ich dla pesymistycznego wariantu produkcji postawi jego opłacalność pod znakiem zapytania, ponieważ z reguły przekraczają one trochę średnią wartość osiąganej renty. | ||||
| Alternatywa dla borówki | ||||
Jeśli stanowisko, którym dysponujemy, nie spełnia odpowiednich wymagań, lepiej przeznaczyć je pod inne rośliny. Na podstawie wieloletnich doświadczeń autorzy „Obstbau” dowodzą, że adaptacja porolniczych terenów pod uprawę borówki jest zbyt kosztowna. Na takich terenach z równie dobrym skutkiem ekonomicznym można uprawiać inne rośliny, na przykład grusze (rys. 4). Oczywiście dla ich dobrego plonowania także niezbędne jest dobre stanowisko. Do uzyskania przyzwoitego dochodu ze sprzedaży trzeba ponadto posadzić cieszącą się popytem odmianę i dysponować chłodnią. Możemy mówić wtedy o optymistycznym wariancie uprawy grusz — na rysunku 4. przedstawiono opłacalność gruszek i jabłek w przeciętnych warunkach ekonomicznych. Należy zaznaczyć, że w odróżnieniu od gruszek i borówek, dla których przyjęto 25-letni okres uprawy, przedstawioną na rysunku rentę dla jabłoni obliczono dla 16-letniego cyklu, ponieważ nasadzenia jabłoni szybciej wchodzą w okres owocowania, przez co szybciej się amortyzują.
Mgr Piotr Brzozowski jest pracownikiem Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach | ||||
