Rodzaj Curcuma z rodziny imbirowatych (Zingiberaceae) reprezentowany jest przez ponad 70 gatunków, które rosną w Indonezji i Australii. Najwięcej, niemal 30 gatunków, występuje w Tajlandii. Można je spotkać na sawannach, podgórskich wyżynach, w lasach galeriowych, czyli wilgotnych lasach równikowych, oraz dżunglach - na glebach piaszczysto-gliniastych i lekko zasadowych.
| Nazwę nadano roślinom od arabskiego słowa „curcuma” oznaczającego żółty kolor, jaki mają ich kłącza lub bulwy. Polska nazwa „ostryż” nie przyjęła się u nas. Wiele gatunków uprawiane jest przede wszystkim w celach spożywczych — jako źródło wartościowych przypraw. Na przykład, z kłączy kurkumy długiej (C. longa) otrzymuje się miałki, żółty proszek, znany jako indyjski szafran, dodawany — między innymi — do musztard i pikantnych sosów. W ogrodnictwie największe znaczenie ma kurkuma wąskolistna (C. alismatifolia). U roślin porastających tereny z wyraźnie zaznaczonymi porami, suchą oraz deszczową, organem podziemnym jest najczęściej kłącze z wydłużonymi bulwami korzeniowymi. Wyrastają z niego naprzemianlegle lancetowate liście z czerwonymi nerwami oraz długimi pochwami, nakładające się na siebie i tworzące pozorne pędy. Kwiaty są zebrane w zwarte kłosy, krótkie i rozpierzchłe albo długie i lekko zwieszone. Ozdobę stanowią jednak okazałe liście przykwiatowe, szczególnie te najwyższe, zazwyczaj atrakcyjnie wybarwione. Gatunki pochodzące z lasów równikowych nie tworzą podziemnych organów spichrzowych, lecz silne karpy korzeniowe oraz eliptyczne liście. Te kurkumy jednak, ze względu na duże potrzeby wodne i pokarmowe, mają mniejsze znaczenie w ogrodnictwie. | ||
| Uprawa na kwiaty cięte | ||
Kurkuma wąskolistna należąca do pierwszej z wymienionych grup, pochodzi z północno-wschodniej Tajlandii. Osiąga około 60 cm wysokości i ma szerokolancetowate, zaostrzone liście. W kłosach, długości około 12 cm, dolne liście przykwiatowe są zielone i cylindryczne, a najwyższe — lilaróżowe, szerokie, z oliwkowozielonymi plamkami na końcach (fot.). W przykwiatkach ukryte są drobne, białe kwiaty z fioletową wargą. W uprawie ostryż zakwita po trzech miesiącach wzrostu od posadzenia kłączy i kwitnie przez następne trzy miesiące, od czerwca do września. Po kwitnieniu (na przełomie października i listopada) wchodzi w okres spoczynku. Z chwilą, gdy liście całkowicie zaschną, trzeba wykopać podziemne organy i oczyścić je, ręcznie oddzielić młode kłącza przybyszowe, a następnie posortować, przesypać wilgotnym torfem — jak to się robi w przypadku gloriozy — i do końca lutego przechowywać w suchym pomieszczeniu o temperaturze 14–16°C. Kłącza są pokryte grubą, skorkowaciałą skórką, chroniącą je przed utratą wody (oraz uszkodzeniami mechanicznymi). Dzięki temu mogą być przetrzymywane nawet przez 8–9 miesięcy. Kwitnieniem kurkumy można sterować przez doświetlanie fotoperiodyczne w czasie krótkich dni. Do inicjacji pąków kwiatostanowych wystarcza już godzina do 2 godz. światła o natężeniu około 150 lx. Najlepiej rozpoczynać produkcję na początku marca. Do uprawy przydatne są jedynie zdrowe kłącza z widocznymi pąkami przybyszowymi. Kłącza należy sadzić do doniczek o średnicy 12 cm, dość płytko, w lekkie, przepuszczalne, próchniczne podłoże, o pH 5,8–6,0 (np. substrat torfowy z domieszką ziemi liściowej i gruboziarnistego piasku, w proporcji 2 : 1 : 0,5) i obficie podlać. Przez pierwsze 8 tygodni roślinom trzeba zapewnić temperaturę 23–25°C, dużą wilgotność powietrza (85%), a także wiele światła. Kurkumę w późniejszym okresie zaleca się cieniować, co zapobiega żółknięciu i zasychaniu liści oraz przykwiatków. Dobremu wzrostowi sprzyja też częste zamgławianie, regularne nawadnianie (podłoże powinno być stale wilgotne) i systematyczne zasilanie 0,15% roztworami nawozów o zwiększonej zawartości wapnia. Do dokarmiania wskazana jest dobrze rozpuszczalna w wodzie saletra wapniowa (np. Calcinit) lub wapniowo-magnezowa. Do towarowej produkcji przeznacza się wyłącznie, uzyskane drogą selekcji, typy kurkumy o zwiększonej trwałości przykwiatków. Do zbioru przydatne są kwiatostany, w których rozwinięte jest kilka kwiatów. Kwiatostany ścięte rano i wstawione na dobę do wody z dodatkiem preparatu przedłużającego ich trwałość, Chrysalu SVB, mogą stać w wazonie przez mniej więcej 2, 3 tygodnie, a potraktowane mieszaniną Chrysalu SVB i AVB — nawet przez 4–6 tygodni. | ||
| Rozmnażanie | ||
| Kurkumę można rozmnażać z nasion. Jej siewki rosną bardzo szybko — po 5, 6 miesiącach od wschodów rośliny wydają pierwsze kwiaty. Jednak długi okres kiełkowania nasion sprawia, że od siewu do kwitnienia upływają niekiedy dwa lata. Dlatego w produkcji ogrodniczej kurkumę rozmnaża się głównie wegetatywnie. Podejmuje się też próby mnożenia tej rośliny metodą kultur tkankowych (in vitro). Otrzymane tą drogą potomstwo służy do założenia matecznika, z którego — już w warunkach szklarniowych — można pobierać sadzonki pędowe. Uzyskane w ten sposób rośliny zakwitają po 5, 6 miesiącach uprawy. | ||
| Ochrona roślin | ||
| Kurkuma narażona jest przede wszystkim na zgniliznę podstawy pędów — chorobę grzybową (do Europy została zawleczona z Tajlandii, wraz z materiałem wyjściowym), którą zwalcza się za pomocą preparatów Topsin M 70 WP lub Sumilex 500 SC. Plamistość liści, powodowana najczęściej przez grzyby z rodzajów Alternaria sp. i Phyllosticta sp., objawia się w formie brązowych, owalnych plam na liściach. Można ją zlikwidować przy użyciu środków Sarfun 500 SC i Rovral FLO 255 SC. Ze szkodników największym zagrożeniem jest wciornastek zachodni (Frankliniella occidentalis), który zwalczają, między innymi, Lannate 200 SL, Orthene 75 SP, Vertimec 018 EC. Na Zachodzie praktykowana jest ochrona biologiczna przed wciornastkiem, przy użyciu preparatów zawierających drapieżne roztocze z rodzaju Amblyseius i Hypoaspis bądź pluskwiaki z rodzaju Orius czy Chrysopa. | ||
| Nowości do uprawy w doniczkach i na kwiaty cięte | ||
| – Curcuma gracillima. Osiąga 60 cm wysokości. Liście ma wąskolancetowate, zaostrzone. Dolne przykwiatki są zielone z brązowymi prążkami, a górne lilaróżowe z beżowymi plamkami na wierzchołkach. – C. parviflora. Dorasta do 30 cm. Dolne przykwiatki ma zielone, a górne białe z zielonymi plamkami na wierzchołkach. – C. cordatai. Osiąga 60–l00 cm wysokości. Liście ma eliptyczne, na brzegu pofalowane, a kłosy długości około 50 cm z lilaróżowymi, dużymi przykwiatkami. – C. roscoeana. Dorasta do 100 cm. Liście ma duże, eliptyczne, od spodu pokryte licznymi włoskami. Pomarańczowe kwiatostany mają długość około 20 cm i są dość grube. – C. aurantiaca. Osiąga wysokość 60 cm. Jej eliptyczne, pofalowane, ciemnozielone liście są oryginalne — łukowato wygięte i owłosione po spodniej stronie. Czerwonobrunatne przykwiatki, z zieloną plamą u nasady, przechodzą wyżej w fioletowe liście, z których wychylają się drobne, żółte kwiaty. Ich trwałość jest wyjątkowa — zdobią roślinę przez 5 miesięcy, od lipca do listopada. – C. sumatrana. Duże uprawy tego gatunku znajdują się na Hawajach. Produkcja kwiatów ciętych ukierunkowana jest tam na eksport, głównie do Stanów Zjednoczonych. Roślina dorasta do 60 cm, a jej kłos ma długość 20 cm. Dolne przykwiatki są ciemnozielone z bordowymi nerwami, a górne — u nasady fioletowe, a dalej różowe. Autorka pracuje w Katedrze Roślin Ozdobnych Akademii Rolniczej w Poznaniu | ||
