Kalibracja opryskiwacza polega na wyborze odpowiedniego rozpylacza i ciśnienia cieczy roboczej dla określonej dawki cieczy i prędkości roboczej agregatu. Na ten temat wiele już napisano i powiedziano. Podstawowe zasady kalibracji są opisywane w każdym "Programie ochrony roślin sadowniczych", często urządza się specjalne pokazy. Pomimo tego wielu sadowników nie przeprowadza regulacji opryskiwacza, choć jej zasady wydają się wystarczająco jasne i czytelne, a uzyskane w ten prosty sposób wymierne korzyści trudno przecenić. Poniżej przypominam kilka najważniejszych zasad regulacji opryskiwacza sadowniczego.
| Prędkość robocza i wydajność wentylatora | ||||
Kalibrację opryskiwacza należy rozpocząć od wyznaczenia prędkości roboczej. Wybór tej właściwej zależy głównie od warunków wykonania zabiegu, czyli od prędkości wiatru oraz wielkości i gęstości drzew. Skuteczność opryskiwania zaś zależy nie tylko od ilości, lecz także od równomierności naniesienia środka ochrony w koronie drzewa, w czym zasadniczą rolę odgrywa strumień powietrza przenoszący krople wytworzone przez rozpylacze. Gdy prędkość przemieszczania się opryskiwacza jest optymalna, to strumień powietrza zapewnia właściwą penetrację drzew. Gdy natomiast jest zbyt wysoka, to niewystarczający jest zasięg cieczy opryskującej. Strumień powietrza może być także zbyt silny. Obserwuje się wówczas przedmuchiwanie kropel przez drzewo i w efekcie straty cieczy opryskującej. Powyższy przykład wskazuje na istnienie wzajemnego związku pomiędzy wydajnością wentylatora a prędkością roboczą — im mniejsza jest wydajność, tym niższa powinna być prędkość opryskiwania. Można uznać, że oba te parametry są właściwie dobrane, jeżeli przedmuchiwana ciecz sięga nie dalej niż 0,5–1,0 m poza koronę drzewa. Regulację wydajności wentylatora można przeprowadzać przez zmianę obrotów silnika, przełożenia przekładni wirnika i zmianę kąta jego łopatek. Wiosną, gdy drzewa nie są w pełni ulistnione lub podczas opryskiwania sadów rosnących na podkładkach karłowych o małych, luźnych koronach, wydajność wentylatora jest zwykle zbyt duża. Można wówczas zmniejszyć obroty silnika (WOM). Lepszym rozwiązaniem jest jednak zmiana przełożenia przekładni wentylatora, ponieważ obroty silnika nie mogą być niższe niż 75% nominalnych. Nadmierne zmniejszanie obrotów silnika zwiększa pulsację pompy i pogarsza mieszanie cieczy w zbiorniku wywołane jednoczesnym ograniczeniem wydajności pompy. Wentylatory z tak zwanym odwróconym ciągiem, w których kierunek przepływu powietrza jest zgodny z kierunkiem ruchu opryskiwacza, umożliwiają skierowanie wylotów powietrza ku tyłowi (rys. 1). Dzięki temu zwiększa się obszar penetracji przez strumień cieczy i więcej jej może zostać zatrzymane przez koronę drzewa.
Chęć szybkiego wykonania zabiegu sprawia, że często przeprowadza się go z nadmierną prędkością roboczą. Następuje wtedy deformacja strumienia powietrza, który odchyla się ku tyłowi i ku ziemi jednocześnie (rys. 2). Wieloletnie doświadczenia wskazują, że w sprzyjających warunkach atmosferycznych zabiegi powinno się przeprowadzać z prędkością nie większą niż 6,0–7,0 km/godz. Przy wietrze o prędkości 2,0–3,0 m/s szybkość jazdy należy obniżyć do 4,0–5,0 km/godz. Warto w tym miejscu przypomnieć, że ustawa o ochronie roślin uprawnych zabrania przeprowadzania zabiegów przy wietrze przekraczającym 3,0 m/s.
Jeżeli granice prędkości roboczej zostały już dostosowane do warunków wykonania zabiegu i wydajności wentylatora, można przystąpić do dokładnego wyznaczenia prędkości roboczej na podstawie pomiaru czasu przejazdu odcinka kontrolnego. W tym celu należy odmierzyć i oznaczyć odcinek 100 m (najlepiej w uliczce sadu), zmierzyć czas przejazdu przez niego, a prędkość obliczyć lub odczytać z tabeli 1. Zbiornik powinno się napełnić do połowy, aby poślizg kół napędowych był zbliżony do rzeczywistych warunków wykonania zabiegu. Podczas przeprowadzania kalibracji, a także w czasie wykonywania zabiegów, trzeba się posługiwać wyłącznie ręcznym gazem. Ten bardzo pożyteczny nawyk ułatwia utrzymanie stałej prędkości opryskiwania i ogranicza przeciążenia silnika podczas każdorazowego dodawania lub ujmowania gazu.
| ||||
| Dawka cieczy | ||||
| Powinna być dobierana na podstawie zaleceń zawartych na etykiecie używanego środka ochrony roślin. Przy ich braku dawkę powinno się wyznaczać uwzględniając wielkość drzew. Odnoszenie planowanej ilości cieczy do powierzchni chronionego sadu jest zbyt mało dokładne. Zdrowy rozsądek podpowiada użycie niższych dawek do sadów intensywnych o małych koronach i odwrotnie — wyższych w ochronie tych tradycyjnych, o bardziej rozbudowanych koronach. Nie można wypryskiwać zbyt dużej ilości cieczy, ponieważ zdolność liści do zatrzymywania jej kropel jest ograniczona. Wbrew powszechnym opiniom, na drzewie zlanym nadmiarem cieczy opryskującej pozostaje mniej substancji aktywnej niż po opryskaniu mniejszą ilością. Jest to wynikiem tworzenia się kropel zlewnych i ich ściekania. W fazie pełnego ulistnienia najwięcej cieczy jest zatrzymywane na liściach, a przed kwitnieniem — na pniu, gałęziach i pędach. Trudno więc precyzyjnie wyznaczyć optymalną jej dawkę, ponieważ powierzchnia liści w sezonie wegetacji jest zmienna — szczególnie dynamiczny wzrost obserwuje się przez miesiąc po kwitnieniu, kiedy to zwiększa się 3–4-krotnie. Spośród wielu sposobów wyznaczania dawki cieczy, za najbardziej przydatny uważa się szacowanie jej na podstawie TRV (Tree Row Volume — objętość rzędu drzew, rys. 3),
TRV = (H x S x 10 000) : R (m3/ha) H — wysokość drzewa (m), S — szerokość korony (m), R — rozstawa rzędów (m) Na podstawie powyższego wzoru przyjęto, że w warunkach krajowych dla uzyskania właściwej skuteczności ochrony dawka cieczy (Q) powinna wynosić 0,033 l/m3, więc na hektar: Q = (330 x H x S): R (l/ha) (współczynnik 330 wyniknął z pomnożenia 0,033 x 10 000) W tabeli 2 zamieszczono przykładowe dawki cieczy wyliczone na podstawie metody TRV. Wskazują one wyraźnie, że dawka cieczy jest wprost proporcjonalna do wielkości drzew, a odwrotnie proporcjonalna do rozstawy. Stąd w najczęściej spotykanych obecnie sadach półkarłowych (rozstawa 4,0 x 2,5 m) powinno się wypryskiwać nie więcej, niż 500 l/ha. Z kolei w tradycyjnych (np. 5,0 x 4,0 m) — nawet 800 l/ha, a w karłowych, superwrzecionowych — tylko 200 l/ha. Dawkę można obniżyć o 1/4, jeśli wykonujemy zabiegi opryskiwaczami wyposażonymi w wentylatory z deflektorami (nadstawkami) i z kierowanym strumieniem powietrza.
*dla opryskiwaczy z kierownicami strumienia powietrza dawka cieczy może być obniżona o 1/4 Wiele modeli sadów, a więc i gęstości drzew, różnorodność sposobów formowania, liczba odmian, aktualny stopień ulistnienia — to wszystko sprawia, że do ustalania dawek cieczy należy podchodzić bardzo elastycznie pamiętając, iż metoda TRV służy tylko do orientacyjnego ich wyznaczania. Nie ma dwóch identycznych sadów, dlatego podczas opryskiwania drzew o luźnych koronach należy korzystać z dolnego zalecanego zakresu dawek, a przy pełnym ulistnieniu powinno się stosować wyższe. Bardzo pomocne sadownikowi są tak zwane papierki wodnoczułe, które rozmieszczone w różnych miejscach korony, najlepiej w osi drzewa, pozwolą na wizualną ocenę poprawności wybranej dawki cieczy i prędkości roboczej. | ||||
| Rozpylacze i ciśnienie cieczy roboczej | ||||
Liczba rozpylaczy w opryskiwaczu jest ustalona przez liczbę korpusów zamontowanych przez producenta. W starszych maszynach, przystosowanych do wysokich dawek cieczy, zazwyczaj rozpylaczy jest zbyt dużo, dlatego należy je zaślepić pozostawiając tylko 6, 7 pracujących. Podczas opryskiwania małych drzew ich liczbę można zmniejszyć nawet do 4, 5 tak, aby dopasować zasięg wypryskiwanej cieczy do wielkości drzewa. W ochronie sadów karłowych stosuje się zazwyczaj jednakowe rozpylacze o tym samym wydatku jednostkowym. W sadach tradycyjnych, o wysokich i rozbudowanych koronach (ponad 3,5–4,0 m wysokości) zaleca się kierowanie na górną połowę koron nawet do 2/3 objętości emitowanej cieczy (rys. 4). W związku z tym, w górnej części wentylatora należy zamontować rozpylacze o większym, a w dolnej o mniejszym wydatku jednostkowym. Niekiedy montuje się nawet trzy ich rodzaje o różnym wydatku, a sposób rozmieszczenia zależy od wielkości i kształtu korony drzewa.
Nowocześniejsze opryskiwacze wyposażane są w podwójne korpusy, w które można zamontować jednocześnie dwa rozpylacze o różnym wydatku. Najlepiej zaopatrzyć się wtedy w dwa różne ich komplety, takie, by wydatek dla mniejszego rozpylacza przy ciśnieniu maksymalnym pokrywał się z wydatkiem więk-szego przy dolnym zakresie ciśnień. Pozwoli to nie tylko na uzyskanie szerokiego zakresu dawek, lecz również umożliwi dostosowanie wielkości kropel do warunków wykonania zabiegu. Wiadomo bowiem, że im wyższe jest ciśnienie cieczy, tym mniejsze są krople wytwarzane przez rozpylacze, i odwrotnie. Przy silniejszym wietrze należy użyć rozpylaczy większych i niższego ciśnienia roboczego. W ten sposób można uzyskać taką samą dawkę cieczy, ale wytwarzane będą większe krople, które są mniej podatne na znoszenie. Z kolei przy lepszych warunkach pogodowych i podczas opryskiwania niższych drzew można użyć mniejszych rozpylaczy uzyskując drobniejsze krople, dające lepsze pokrycie i wyższą skuteczność działania. Większość sadów jest podzielona na wyraźnie różniące się między sobą wielkością i gęstością drzew kwatery, których liczba — nawet w niewielkich sadach — sięga niekiedy 5–8. W sezonie brakuje czasu na kalibrowanie opryskiwacza bezpośrednio przed zabiegiem. Wskazane jest wcześniejsze wykonanie tej czynności dla każdej kwatery oddzielnie i zapisanie uzyskanych nastaw (obroty silnika, bieg, prędkość robocza, dawka cieczy, rodzaj rozpylaczy, ciśnienie) tak, aby w każdej chwili być gotowym do opryskiwania. | ||||
| Zasady wykonania zabiegu | ||||
| Prawidłowe opryskiwanie wymaga spełnienia warunków bezpieczeństwa dla operatora i otoczenia oraz stałej kontroli emitowanej dawki cieczy. Zabiegi należy przeprowadzać w odzieży ochronnej, używać specjalnych nauszników przeciwhałasowych. Podczas opryskiwań należy stale obserwować ruch liści, dymu i na tej podstawie szacować prędkość i kierunek wiatru. Gdy jego prędkość jest bliska maksymalnie dopuszczalnej (3,0 m/s), zwiększa się znoszenie cieczy roboczej. Wskazane jest wtedy wykonywanie zabiegów przy mniejszej prędkości roboczej, niższym ciśnieniu cieczy i większej wydajności wentylatora, można skorzystać też z wcześniej ustalonych i zapisanych nastaw opryskiwacza. Często kierunek wiatru niesie zagrożenie skażenia zabudowań, dróg, pastwisk, zbiorników wody, itp. Należy wówczas pozostawić nieopryskane rzędy w sąsiedztwie zagrożonych terenów, a zabiegu dokończyć, gdy wystąpią korzystniejsze warunki atmosferyczne. Prowadzenie opryskiwacza sadowniczego w sadzie jest wyznaczone przez kierunek linii drzew, stąd możliwości korygowania wpływu wiatru są niewielkie. W przypadku bocznego wiatru powinno się prowadzić opryskiwacz bliżej rzędu, od którego wieje wiatr. Należy także pamiętać o wyłączaniu dopływu cieczy na uwrociach, zwłaszcza gdy wykonuje się skręty z wiatrem. Autor jest pracownikiem Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach | ||||
