Polska od wielu już lat zajmuje pierwsze miejsce w świecie w produkcji owoców porzeczek czarnych. Znaczne zainteresowanie uprawą tego gatunku w ostatnich dwudziestu latach wynikało głównie z łatwego zbytu owoców, w tym eksportu do krajów Europy Zachodniej.
W różnych rejonach kraju powstało w tym okresie wiele kilku- czy kilkudziesięciohektarowych plantacji porzeczek czarnych. Znane są także gospodarstwa o powierzchni powyżej stu hektarów. Znaczny wzrost produkcji porzeczek czarnych osiągnięto dzięki opracowaniu technologii uprawy i pielęgnacji krzewów na plantacjach towarowych, wykorzystaniu kombajnów do zbiorów owoców oraz wprowadzeniu do uprawy nowych, wartościowszych odmian. | |||
| Obecnie uprawiane odmiany | |||
| W Polsce na towarowych plantacjach porzeczek czarnych dominują dwie odmiany — Ojebyn i Titania. Z nowszych polecane do uprawy są: Ben Lomond, Ben Connan, Ben Tirran, Ben Nevis i Ben Alder. Te ostatnie otrzymano w Szkockim Instytucie Naukowym w Invergowrie, Dundee. Odmiany te — w porównaniu z Ojebynem i Titanią — charakteryzują się regularniejszym i większym plonowaniem oraz wytwarzaniem owoców o lepszej jakości przetwórczej. Regularność plonowania szkockich odmian osiągnięto dzięki podwyższeniu tolerancyjności pąków i kwiatów wobec przymrozków wiosennych oraz opóźnieniu terminu kwitnienia. W ostatnich latach rośnie u nas zainteresowanie uprawą odmian deserowych typu Bona czy Ben Sarek, których owoce — bardzo smaczne i duże, wcześnie dojrzewające —przeznaczone są do bezpośredniego spożycia. Trend ten jest szczególnie widoczny w krajach Europy Zachodniej, głównie w Niemczech, Holandii i Szwajcarii.
Ostatnio w Polsce na plantacjach porzeczek czarnych występują duże problemy z wielkopąkowcem (Cecidophyopsis ribis — fot. 1), będącym jednocześnie wektorem rewersji porzeczkowej (fot. 2). Wynika to z zaniedbania upraw w okresie niskiej opłacalności produkcji tych owoców, to jest w latach 1993–97. Wszystkie obecnie uprawiane odmiany porzeczki czarnej są w różnym stopniu wrażliwe na wielkopąkowca i rewersję. Ich wystąpienie na plantacji przyczynia się do znacznej redukcji plonowania krzewów, a przy silnym porażeniu powoduje nawet brak owocowania. Dotychczas jedynym praktykowanym sposobem walki z wielkopąkowcem są zabiegi chemiczne, wykonywane według zaleceń aktualnego Programu ochrony roślin sadowniczych. Natomiast rewersję skutecznie zwalczyć można tylko usuwając porażone rośliny. Dlatego tak ważne jest zakładanie plantacji ze zdrowego i kwalifikowanego materiału szkółkarskiego.
| |||
| Odmiany przyszłości | |||
| Najprawdopodobniej już w niedalekiej przyszłości problemów z wielkopąkowcem i rewersją można będzie uniknąć dzięki uprawie odmian porzeczek czarnych odpornych na te agrofagi. Jak do tej pory, największy postęp w hodowli odpornościowej osiągnięto w East Malling w Anglii. W efekcie ponad 30-letnich prac uzyskano tam kilkanaście wartościowych klonów porzeczki czarnej odpornych na wielkopąkowca porzeczkowego (źródłem genu odporności jest agrest). Dwa najcenniejsze nazwano Farleigh i Foxendown. Także w Szkocji wyhodowano nową odmianę — Ben Hope — która opisywana jest jako odporna na tego szpeciela. Pewne osiągnięcia zanotowano również w Polsce. W Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach wyhodowano odmianę Ceres charakteryzującą się wysoką polową odpornością na tego szkodnika (źródłem genu odporności jest Ribes nigrum spp. sibiricum). Jak dotychczas, na jej krzewach nie zaobserwowano charakterystycznych objawów żerowania wielkopąkowca — nabrzmiałych pąków. Również kilka ostatnio wyhodowanych przeze mnie klonów nie wykazuje dotąd żadnych objawów żerowania tego szkodnika. Genotypy te zakażane są powtórnie wielkopąkowcem w celu ostatecznej oceny ich stopnia wrażliwości. Geny odporności na rewersję można uzyskać od dzikiego gatunku porzeczki dzikusza (Ribes dikuscha) oraz jej odmian, np: Gołubka, Paulinka czy Smuglianka. Ostatnio w Invergowrie w Szkocji wyhodowano odmianę Ben Gairn (klon hodowlany F4/1/67 o rodowodzie Ben Alder x Gołubka) odporną na rewersję porzeczkową. Tak więc wyhodowanie nowej generacji odmian porzeczki czarnej o kompleksowej odporności na wielkopąkowca oraz rewersję porzeczki, a także charakteryzujących się dużym, regularnym plonowaniem i wytwarzających owoce deserowe lub przeznaczone dla przemysłu przetwórczego, jest możliwe w najbliższej przyszłości. Autor jest pracownikiem Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach | |||
