Zgodnie z ustawą, za gospodarstwo rodzinne uznaje się to:
- prowadzone osobiście przez rolnika indywidualnego, posiadającego odpowiednie kwalifikacje (wykształcenie rolnicze co najmniej zasadnicze lub osobiste prowadzenie gospodarstwa albo praca w nim przynajmniej przez 5 lat) i zamieszkałego w gminie, w której położona jest chociaż jedna z nieruchomości wchodzących
w skład gospodarstwa; - którego łączna powierzchnia nie przekracza 300 ha (przy ustalaniu powierzchni użytków rolnych będących przedmiotem współwłasności uwzględnia się powierzchnię nieruchomości odpowiadających udziałowi we współwłasności takich nieruchomości; w przypadku współwłasności łącznej uwzględnia się łączną powierzchnię; do obszaru gospodarstwa wlicza się grunty własne i dzierżawione).
Ustawa stanowi, że nabywanie nieruchomości na powiększenie gospodarstwa rodzinnego nie jest niczym ograniczone. Gdyby nabywca nieruchomości nie spełniał natomiast chociaż jednego z kryteriów uznawania gospodarstwa za rodzinne, transakcja zakupu zagrożona jest pierwokupem przysłującym Agencji Nieruchomości Rolnych (do 16 lipca działała pod nazwą Agencji Własności Rolnych Skarbu Państwa).
W takim przypadku przedwstępna umowa sprzedaży powinna być przesłana do ANR, która ma miesiąc na zadecydowanie o prawie pierwokupu (brak odpowiedzi po tym czasie oznacza, że z niego rezygnuje). Prawo to ma być jednak stosowane tylko w wyjątkowych sytuacjach i nie ma zastosowania, gdy (oprócz przypadku powiększenia gospodarstwa rodzinnego):
nabywcą jest dzierżawca, któremu przysługuje prawo pierwokupu (zawarta została z nim pisemna umowa dzierżawy ze ściśle określoną datą, od której dzierżawa trwała co najmniej 3 lata);
- nabywcą jest spółdzielnia produkcji rolnej odkupująca wkład od swojego członka;
- nabywcą jest osoba bliska sprzedającemu (w rozumieniu przepisów o gospodarce nieruchomościami);
- przeniesienie własności następuje w wyniku umowy z następcą, w trakcie realizacji ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
W celu przeciwdziałania oszustwom mającym zniechęcić osobę uprawnioną do pierwokupu (dzierżawcę lub ANR) poprzez zawyżenie ceny nieruchomości (znacznie powyżej wartości rynkowej) osoba z prawem pierwokupu może (w ciągu 14 dni od złożenia oświadczenia o chęci nabycia nieruchomości) wystąpić do sądu o ustalenie ceny rynkowej.
Grunty odkupione przez ANR będą trafiać do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa i podlegać rozdysponowaniu na zasadach ustawy z 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi skarbu państwa. Do tego ostatniego aktu prawnego wprowadzono jednak kilka zmian. Najistotniejsza stwarza możliwość nabycia nieruchomości rolnej skarbu państwa już za 20% jej ceny, z rozłożeniem pozostałej kwoty na 15 lat. Ustalono też górną granicę powierzchni gruntów, jakie można kupić od ANR — 500 ha (jeżeli nabywca ma już własne grunty, może dokupić tylko obszar stanowiący dopełnienie do 500 ha użytków rolnych).
Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego wprowadza też kilka zmian w ustawie z 26.03.1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów. Aby zachęcić rolników do podejmowania tych działań, wprowadza się zasadę, że kredyty na dopłaty do powiększania gospodarstwa w czasie scalania korzystają z takich samych preferencji, jak na zakup nieruchomości rolnych.
Wszystkie powyższe regulacje będą dotyczyć także cudzoziemców, którzy będą musieli dodatkowo uzyskać zezwolenia (obywatele UE tylko przez 12 lat od wejścia w życie ustawy) ministra spraw wewnętrznych i administracji na nabycie nieruchomości rolnych. Dzierżawcy, którzy są obywatelami UE i mieszkają w Polsce oraz osobiście prowadzą gospodarstwa rolne, będą mogli nabywać dzierżawione grunty bez zezwoleń MSWiA, jeżeli nieruchomości te będą wystawione na sprzedaż, a dzierżawa trwała co najmniej 7 lat w województwach dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubuskim, opolskim, pomorskim, warmińsko-mazurskim, wielkopolskim oraz zachodniopomorskim. Dla pozostałych województw okres ten ma wynosić co najmniej 3 lata.
Na podstawie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego z 11.04.2003 r. (Dz. U. z 2003 r., nr 64, poz. 592) oraz informacji prasowych MRiRW
