W tym przypadku dobór nielicznych środków zmusza do podjęcia działań alternatywnych, mających na celu zabezpieczenie, głównie przechowywanego plonu, przed stratami spowodowanymi przez polifagiczny grzyb – Botrytis cinerea.
Patogen
Chorobę roślin, zwaną szarą pleśnią, wywołuje Botrytis cinerea – stadium konidialne (niedoskonałe, anamorfa) grzyba Botryotinia fuckeliana. Jest ono pasożytem okolicznościowym (względnym, fakultatywnym), tzn. w zasadzie żyjącym saprotroficznie (wykorzystującym martwą tkankę roślin), ale w sprzyjających warunkach środowiskowych mogącym stać się pasożytem. Poraża wówczas wiele roślin rożnych rodzajów (patogen polifagiczny), w tym rownież uprawnych – sadowniczych, ozdobnych. Infekuje także warzywa kapustne, strączkowe, liściowe. W obrębie rodzaju Botrytis wytworzyły się również gatunki przystosowane do pasożytowania na jednym żywicielu, np. B. allii powodujący zgniliznę szyjki cebuli i szarą pleśń tego warzywa, czy B. fabae – sprawca czekoladowej plamistości bobu.
Biologia
Patogen zimuje w formie grzybni w resztkach porażonych roślin, ale także na przechowywanych warzywach. Może ten okres przetrwać również w formie sklerocjów (czarne twory zwartej grzybni), najczęściej w glebie. Wraz ze wzrostem temperatury uaktywnia się – rozwija intensywnie grzybnię lub na sklerocjach tworzą się również apotecja (owocniki stadium doskonałego). Głównym źródłem zakażenia są jednak jednokomórkowe zarodniki konidialne wykształcające się na grzybni, także tej biorącej początek w sklerocjach. Tak, jak sporadycznie wytwarzają się w naszych warunkach klimatycznych apotecja, tak też produkowane w nich jednokomórkowe zarodniki workowe mogą wywoływać chorobę.
Patogen rozwija się w szerokim zakresie temperatury – optymalna to 22–24°C, przy czym jest aktywny już przy 0,5–1°C utrzymywanej np. w przechowalni. Rozprzestrzeniany jest głownie poprzez zarodniki konidialne, które przenoszone z prądami powietrza, na odzieży, maszynach, dokonują infekcji roślin przez cały okres wegetacji. W przechowalniach do porażenia dochodzi poprzez konidia oraz grzybnię przerastającą z tkanek chorych na zdrowe sąsiednich roślin. Grzyb toleruje także rożną wilgotność powietrza, przy czym podczas suszy zarodnikowanie jest zahamowane.
Do zakażenia rośliny dochodzi w środowisku wodnym, zarodniki konidialne kiełkują bowiem w kropli wody (z opadów, nawadniania, rosy). Tworząca się strzępka infekcyjna wnika do rośliny poprzez wszelkiego rodzaju naturalne otwory (np. przetchlinki) lub rany (gradowe, mikropęknięcia w efekcie suszy, spowodowane przez szkodniki czy podczas prac pielęgnacyjnych). Aktywna enzymatycznie grzybnia może również zniszczyć zdrową, nieuszkodzoną tkankę roślinną. Związki produkowane przez B. cinerea powodują bowiem rozkład pektyn i dezintegrację tkanek, które w efekcie gniją.
[NEW_PAGE]Szkodliwość
Grzyb B. cinerea bytujący w glebie może porażać warzywa kapustne już we wczesnym stadium ich wzrostu. Często wchodzi w skład kompleksu patogenów wywołujących zgnilizny tzw. przed- i powschodowe. Chore siewki zamierają zanim ukażą się nad powierzchnią gleby (zgnilizna przedwschodowa) lub po wschodach. Ich pęd ulega przewężeniu w efekcie zniszczenia tkanek, w tym przewodzących, siewka więdnie, pokłada się na powierzchni, zamiera.
Pierwszymi objawami porażenia starszych roślin kapusty są zazwyczaj wodniste, gnilne plamy. Z czasem w ich obrębie pojawia się delikatny nalot biały lub szarawy (fot. 1). Wraz z rozwojem sprawcy choroby widoczna jest obfita grzybnia (fot. 2), wykształcająca zarodniki konidialne. Tkanki roślinne nią przerosłe (fot. 3) ulegają rozkładowi, nieprzyjemnie pachną, z czasem roślina traci wartość handlową lub całkowicie zamiera. Podczas wysokiej temperatury, przy braku opadów, zniszczone fragmenty lub całe organy rośliny przyjmują postać suchej zgnilizny (fot. 4).
Fot. 2. Zarodnikująca grzybnia Botrytis cinerea
Fot. 3. Grzybnia B. cinerea rozwijająca się na kapuście głowiastej w przechowalni
Fot. 4. Przy wysokiej temperaturze otoczenia i niskiej wilgotności powietrza objawy szarej pleśni przyjmują postać suchej zgnilizny
Ze względu na to, że B. cinerea jest pasożytem okolicznościowym, nie przestaje rozwijać się po zbiorze kapusty. Żyje także na warzywach przechowywanych już w 0,5°C, chociaż w takich warunkach termicznych jest nieco mniej aktywny niż w okresie wegetacji. Składowane główki kapusty gniją gniazdowo, od jednej bezobjawowo zainfekowanej rośliny będącej źródłem choroby zniszczeniu ulegają sąsiednie (fot. 5).
Fot. 5. Podczas przechowywania z porażonej główki grzybnia przerasta na sąsiednie
Profilaktyka
Bardzo ważne w przypadku zapobiegania wystąpieniu tej choroby jest przestrzeganie podstawowych zasad agrotechnicznych, począwszy od wyboru stanowiska pod uprawę.
- Najlepiej, aby roślin żywicielskich grzyba B. cinerea nie uprawiać po sobie i przestrzegać płodozmianu. Dobrze zatem sadzić warzywa kapustne np. po zbożach czy roślinach okopowych.
- Jeśli przestrzeganie zmianowania nie jest możliwe, należy bardzo dokładnie uprawić glebę, włącznie z jej odkażeniem.
- Konieczne jest także uzupełnienie brakujących w podłożu składników pokarmowych, na podstawie wyników analizy gleby. Warto wybrać takie nawozy, które wykazują dodatkowo uboczny efekt polegający na ograniczeniu bytujących w glebie populacji patogenów, szkodników oraz chwastów (np. Perlka).
- Na stanowiskach po roślinach mikoryzowanych, czy po stymulacji produktami zawierającymi pożyteczny grzyb z rodzaju Trichoderma, zmniejsza się ryzyko porażenia kapusty przez choroby odglebowe.
- Nie wolno także dopuścić do przesuszenia podłoża, zalania, niedokarmienia czy przenawożenia, gdyż rośliny narażone na stres (osłabione) są bardzo podatne na infekcję „patogenem słabości” – grzybem B. cinerea.
- Należy pamiętać, że rośliny dobrze odżywione (także w efekcie zabiegów dolistnych) oraz poddane działaniu stymulatorów wzrostu nie są łatwo porażane przez patogeny. Często dzięki zastosowaniu takich produktów można również ograniczyć populację sprawców chorób, w tym szarej pleśni. u Po zbiorze plonu, należy starannie uprzątnąć stanowisko, usuwając wszystkie resztki pożniwne, potencjalne źródło infekcji dla rośliny następczej, czy na kolejny sezon. u Przechowalnię przed umieszczeniem w niej kapusty i po opróżnieniu, należy bardzo dokładnie wyczyścić (wymieść, wymyć oraz odkazić podłogę i ściany), aby nie pozostały w niej grzybnia bądź sklerocja będące źródłem choroby. Należy wykorzystać do tego celu produkty biobójcze dopuszczone do użycia w pomieszczeniach przechowalniczych.
[NEW_PAGE]Interwencja
O ile wyżej podane zalecenia są uniwersalne dla każdego uprawianego gatunku warzyw kapustnych, o tyle zabiegi interwencyjne nie mogą mieć takiego charakteru. Przy doborze środków należy zwracać uwagę na ich rejestrację w uprawie poszczególnych gatunków kapust.
Kapusta pekińska zazwyczaj wymaga krótszego okresu do osiągnięcia dojrzałości zbiorczej niż głowiasta, dlatego zastosowany środek chemiczny może nie ulec w niej rozkładowi, w efekcie warzywo zagraża zdrowiu konsumentów. Stwierdzenie w nim obecności substancji niezarejestrowanych do ochrony, czy przekroczenia dopuszczalnych poziomów pozostałości środków ochrony roślin bywa przyczyną wyeliminowania plonu z handlu, a odpowiedzialnością za straty obarcza się najczęściej nieuczciwego ogrodnika.
- Zaprawianie nasion (np. preparatami zawierającymi mankozeb lub tiuram) powinno być zabiegiem wykonywanym rutynowo. Rośliny zdrowe od momentu kiełkowania, są gwarancją intensywnego wzrostu i rozwoju.
- Zaprawione nasiona należy wysiewać do nowego podłoża gwarantującego sterylność, a w przypadku ponownego wykorzystywania podłoża – uprzednio je odkazić. Można do tego celu wykorzystać Previcur Energy 840 SL*, Polyram 70 WG lub Sadoplon 75 WP.
- Rozsadę powinno się produkować w sterylnych pojemnikach rozsadowych, zupełnie nowych lub odkażonych środkiem Menno Florades 90 SL, bądź potraktowanych preparatem Huwa-San TR-50.
- Aby uniknąć strat w efekcie wystąpienia zgnilizny powschodowej, jeśli wysiano niezaprawione nasiona lub używa się nieodkażonego podłoża, należy podlać rośliny środkiem Previcur Energy 840 SL lub Polyram 70 WG.
- Profilaktycznie (od początku formowania główek) bądź interwencyjnie (po zauważeniu objawów chorobowych na kapuście głowiastej, najczęściej przy dużej wilgotności powietrza, na liściach zwijających główkę) trzeba opryskiwać rośliny przemiennie środkami wgłębno-układowymi – Zato 50 WG, zawierającymi azoksystrobinę (np. Amistar 250 SC) albo układowymi – Signum 33 WG, Topsin M 500 SC. Przydatny, zwłaszcza w przypadku wczesnych odmian kapusty głowiastej, a także w uprawie kapusty pekińskiej może być także kontaktowy Teldor 500 SC. W warunkach atmosferycznych sprzyjających rozwojowi sprawcy choroby (ciepło i wilgotno) kapusty głowiaste przeznaczone do długiego przechowywania należy chronić systematycznie ww. fungicydami, nie zapominając o zabiegach przedzbiorczych. Przypominam o przestrzeganiu karencji.
Kapustę pekińską, także tę do długiego przechowania, przed chorobą zabezpieczą preparaty Amistar 250 SC i Teldor 500 SC. Przy okazji ochrony tego warzywa środkiem Zato 50 WG przed czernią krzyżowych zapobiega się także wystąpieniu szarej pleśni.
* dawki fungicydów – patrz aktualny „Program Ochrony Warzyw”
Katarzyna Kupczak
Fot. 1-5 K. Kupczak
