Pilśniowiec winoroślowy występuje w Europie i USA. Jego żerowanie na dolnej stronie liści wywołuje powstawanie nieregularnych, początkowo srebrzystych, potem brązowych, zasychających plam. Na górnej stronie tworzą się wypukłe, jasne nabrzmienia. Jedynie poprzez profilaktykę można ograniczyć zasięg występowania tego szpeciela.
Przebarwiacz malinowy to szpeciel występujący na malinie i jeżynie. W wyniku żerowania na dolnej stronie liści, na ich górnej powierzchni widoczne są żółtozielone plamki, następnie liście stają się mozaikowate, poszarzałe, słabo lub wcale nie asymilują. Wzrost i plonowanie ulegają zahamowaniu. Rozwój jednego pokolenia trwa 2–6 tygodni, w sezonie rozwija się 4 lub 5 pokoleń. We wrześniu samice zasiedlają nowe pąki, w których zimują. Liczebność ogranicza się przy okazji zabiegu przędziorkobójczego akarycydem Ortus 05 SC.
Przędziorek malinowiec w Polsce występuje na malinie i jeżynie, zasiedlając tylko niektóre rejony. Samice dorastają do 0,36 mm długości i mają ciało owalne, wypukłe, seledynowe z ciemnymi, nieregularnymi plamami oraz krótkie odnóża. Larwy po wylęgu są zielonkawobiałe, później jasnozielone. Poduszeczkowate jaja są ścięte od spodu i umieszczone na długich, cienkich stylikach. Szkodnik bytuje na spodniej stronie liści, pod delikatną pajęczyną. Nakłuwane liście najpierw żółkną, potem przybierają barwę miedzianą i wcześnie opadają. Zimują zapłodnione samice barwy pomarańczowej u podstawy pędów, na szyjce korzeniowej, pod odstającą korą. Z chwilą ukazywania się pierwszych liści samice zaczynają żerować i składać jaja. Rozwój jednego pokolenia trwa 20–43 dni. Zwalczanie najczęściej nie jest potrzebne (do tej pory szkodnik nie wyrządzał większych szkód), ewentualnie należy go zwalczać jak przędziorka chmielowca.
Roztocz truskawkowiec znany jest w całej Europie, powszechny również w Polsce. Osobniki dorosłe mogą być błyszcząco białe, przez słomkowożółte do brązowych. Larwy są przezroczyste, potem żółtawe, a jaja szkliste, najpierw błyszczące, potem mlecznobiałe, perłowe. Długość ciała osobnika dorosłego i larwy wynosi 0,20–0,28 mm. Zimują samice w pochwach liściowych, u podstawy roślin. Przy temperaturze 8–10°C zaczynają żerowanie (nawet w marcu), a w temperaturze 13°C składają jaja, umieszczając je na nerwie głównym lub przy nim, na górnej stronie zwiniętych jeszcze liści, potem na całej ich powierzchni. Po 5–21 dniach wylęgają się larwy, których rozwój trwa kilka do kilkunastu dni, w zależności od temperatury (optymalnie: 20°C przy wilgotności powietrza 80–90%). Stadia larwalne i osobniki dorosłe żerują na liściach, kwiatach i zawiązkach owoców. Z sadzonkami przenoszone są na nowe plantacje. Jesienią pojawiają się zimujące samice. W roku może wykształcić się 4 lub 5 pokoleń szkodnika.
Zasiedlone liście rozwijają się słabo, są drobne, pomarszczone, żółtawe, ich ogonki są znacznie skrócone. Silnie uszkodzone rośliny są skarłowaciałe, zawiązują mniej pąków kwiatowych, są bardziej wrażliwe na przemarzanie i słabiej owocują. Owoce drobne, dojrzewają słabo lub wcale, mają małą zawartość cukrów. Plon może być zredukowany o 10–50%. Najsilniej uszkadzane są krzewy na starszych, zaniedbanych plantacjach, stanowiących duże zagrożenie dla młodych nasadzeń. Odmianami bardzo wrażliwymi są: ‘Kama’, ‘Syriusz’, ‘Gerida’, średnio: ‘Kent’, ‘Elsanta’, ‘Dana’, ‘Cortina’, ‘Real’, ‘Honeoye’, najmniej: ‘Senga Sengana’, ‘Dukat’, ‘Marmolada’ i ‘Redgauntlet’.
Progiem zagrożenia jest 4–8 osobników/liść w okresie letnim, po zbiorach owoców. Należy pamiętać, że szkodnik bardzo osłabia zawiązywanie pąków kwiatowych i owocowanie na rok następny i lata kolejne, jeśli nie zostanie przynajmniej ograniczone jego nasilenie. Dlatego tak ważne jest zakładanie nowych plantacji z sadzonek pochodzących z kwalifikowanych mateczników, wolnych od szkodników i chorób. Do ochrony przed kwitnieniem należy użyć jednorazowo akarycyd Ortus 05 SC. Można go też użyć po zbiorze owoców, dwukrotnie, co 7 dni, najlepiej po wcześniejszym skoszeniu i usunięciu liści.
Rubinowiec agrestowiec występuje na porzeczce i agreście, m.in. w Holandii i Szwajcarii, w Polsce – sporadycznie. Uszkodzenia liści są zbliżone do uszkodzeń powodowanych przez przędziorka chmielowca. Samica dorasta do 0,7 mm długości, jest ciemnopomarańczowa do ciemnoczerwonej. Larwy są pomarańczowe, a jaja ciemnoczerwone. Zimują jaja na pędach porzeczki i agrestu, a wylęgające się z nich larwy, podobnie jak osobniki dorosłe, żerują na dolnej stronie liści. W sezonie występuje jedno pokolenie szkodnika. Zwalczanie zwykle nie jest konieczne.
Szpeciel jeżynowiec jest powszechnym szkodnikiem jeżyny. Największe szkody powoduje poprzez uszkadzanie kwiatów i zawiązków. Wraz ze śliną wprowadza toksynę, która powoduje, że uszkodzona część owocu pozostaje twarda, czerwonawa, nie wybarwia się i nie dojrzewa (fot. 1). Uszkodzeniu może ulec cały owoc lub tylko jego część. Żerowanie w pąkach i na młodych liściach powoduje ograniczenie powierzchni asymilacyjnej i osłabienie wzrostu roślin. Na nowe rośliny szkodnik przenoszony jest z sadzonkami. Zimują samice w pąkach, które opuszczają w marcu i kwietniu, uszkadzając liście, następnie kwiaty i zawiązki. Jesienią wchodzą do nowych pąków na zimowanie. Występowanie tego szpeciela można ograniczyć poprzez sadzenie zdrowego materiału z dala od chorych roślin, usuwanie ubiegłorocznych pędów bezpośrednio po owocowaniu oraz niewybarwionych, uszkodzonych owoców.
Fot. 1. Szpeciel jeżynowiec – uszkodzenia na owocach; fot.W. Górka
[NEW_PAGE]Szpeciel pączkowy borówki występuje na borówce wysokiej w Europie i USA. Szkodniki uszkadzają liście, kwiaty i zawiązki owoców. Poprzez wysysanie soków z liści ograniczają ich powierzchnię asymilacyjną, uszkodzone kwiaty nie wiążą owoców albo zakłócany jest proces ich kształtowania. Zawiązki takie opadają, a starsze owoce mają chropowatą skórkę. Ponadto szpeciel ten najprawdopodobniej może przenosić choroby wirusowe borówki. Profilaktyka to jedyny sposób na ograniczanie występowania tego roztocza.
Wielkopąkowiec leszczynowy żeruje w pąkach leszczyny (liściowych i żeńskich kwiatowych), które po zasiedleniu nabrzmiewają, po czym w czerwcu i lipcu zamierają, nie rozwijając się. Z zasiedlonych pąków szpeciele migrują w kwietniu do kolejnych, młodych pąków, po czym ich deformację można zauważyć w sierpniu. W polskim rejestrze nie ma preparatów do zwalczania tego szkodnika (pozostaje profilaktyka).
Wielkopąkowiec porzeczkowy żeruje w porażonych, mocno nabrzmiałych pąkach czarnych porzeczek, z których wysysa soki, wprowadzając jednocześnie ślinę z enzymami, co powoduje nadmierny wzrost komórek (fot. 2). Powstałe w ten sposób galasy w efekcie końcowym zasychają. Redukcja ulistnienia ogranicza owocowanie, pośrednio osłabia krzewy oraz zmniejsza ich odporność na mróz. Szkodnik jest dodatkowo wektorem groźnej choroby wirusowej – rewersji porzeczki czarnej. Cały rozwój tego szpeciela odbywa się w pąkach. Szkodnik opuszcza je tylko podczas przemieszczania się po pędach do nowych pąków. Dzieje się to przeważnie w kwietniu, gdy średnia temperatura wynosi około 10°C. Masowa migracja trwa 10–20 dni, zależnie od pogody, przy czym wraz ze wzrostem temperatury skraca się czas jej trwania. Zasiedlone pąki wyglądają wówczas, jakby były pokryte białym nalotem. W tym czasie szkodnik może być przenoszony z wiatrem, kroplami wody i na ciele owadów na sąsiednie krzewy oraz plantacje. Znaczna część populacji w czasie migracji ginie, jednak osobniki, które dotrą do nowych pąków bardzo szybko odbudowują kolonie. Samica składa 50–100 jaj, w roku rozwija się 4 lub 5 pokoleń, z czego 2 lub 3 aż do późnej jesieni (pozostałe dopiero wiosną następnego roku). W pąku może znajdować się kilkanaście tysięcy osobników.
W ograniczaniu występowania szkodnika podstawą jest profilaktyka, polegająca na sadzeniu zdrowego materiału. Na plantacjach owocujących w trakcie lustracji powinno się usuwać zasiedlone pąki. Przez kilka lat w polskim rejestrze ś.o.r. brakowało środków owadobójczych do zwalczania tego szkodnika. Obecnie do tego celu mamy akarycyd Ortus 05 SC, za którego pomocą można zwalczać szpeciela przed kwitnieniem, w momencie pojawienia się pierwszych nabrzmiałych pąków, po czym zabieg ten można ewentualnie powtórzyć po 7–10 dniach. Ortus 05 SC można zastosować z adiuwantem Slippa.
Fot. 2. Pąk liściowy na porzeczce czarnej zasiedlony przez wielkopąkowca porzeczkowego; fot. A. Łukawska
Ewa Żak, Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Oddział „Centrum Ogrodnicze” w Sandomierzu
Artykuł pochodzi z numeru 6/2015 „Informatora Sadowniczego”
