Hemiptelea to rodzaj monotypowy, reprezentowany tylko przez ten jeden gatunek. W stanie naturalnym występuje w północnowschodnich Chinach (Mandżuria) i na Półwyspie Koreańskim. Rośnie tam na jałowych, kamienistych zboczach i tworzy gęste, nieprzebyte, cierniste zarośla, zdarzają się także pojedyncze niewysokie drzewka. W Europie pojawiła się po raz pierwszy w 1899 r. we Francji w szkółkach M. Vilmorina w Les Barres, skąd w 1908 r. dotarła do ogrodów w Kew koło Londynu.
W arboretum Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku pojawiła się w 1935 r. Uważana jest za krzew bez wartości dekoracyjnej, zapewne dlatego spotyka się ją jedynie w ogrodach botanicznych i arboretach. Z dendrologicznego punktu widzenia na uwagę zasługuje m.in. dzięki bardzo długim cierniom, zdolności regeneracji z odrostów korzeniowych i ściętego pnia. Może zatem służyć do zakładania obronnych żywopłotów, tak jak jest wykorzystywana w Chinach. Liczne odrosty korzeniowe sprawiają, że krzew jest przydatny również do utrwalania gleb narażonych na erozję.
Hemipteleja Dawida tworzy małe, często kilkupniowe i pokrzywione drzewka o wysokości 3–5 m (fot. 1), w ojczyźnie do 10 m. Pędy są cienkie, brązowe, młode z odstającymi włoskami i z licznymi jasnymi przetchlinkami.
Fot. 1. Hemipteleja Dawida – okaz rosnący koło Rektoratu Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
Boczne pędy, zwłaszcza na roślinach młodych, zakończone są ostrymi cierniami o długości do 20 cm! (fot. 2). Czasami ciernie wyrastają po dwa pod kątem prostym.
Fot. 2. Ciernie u hemipteleji Dawida mogą osiągać długość nawet 20 cm
Ułożone skrętolegle, eliptycznie wydłużone liście mają długość 2–5 cm, brzeg grubo piłkowany i bardzo krótkie ogonki – do 6 mm (fot. 3). Na wierzchu są szorstkawe, na spodzie z włoskami na nerwach. Jesienią przebarwiają się na żółto.
Fot. 3. Pęd z liśćmi
Różnopłciowe, drobne, niepozorne kwiaty z pojedynczym okwiatem, po 1–4 w kątach liści, rozwijają się jednocześnie z nimi w kwietniu. Owoce – małe orzeszki (o średnicy do 6 mm) z wąskim skrzydełkiem – dojrzewają we wrześniu.
Zainteresowani hemipteleją mogą ją oglądać w ogrodach botanicznych uniwersytetów w Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu, arboretach: w Kórniku i Rogowie oraz w Ogrodzie Dendrologicznym Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. W tym ostatnim znajduje się jeden stary okaz o krótkim pniu, którego obwód na wysokości 30 cm wynosi 103 cm. Wyrastające z niego konary mają obwody 65, 63 i 45 cm. Z odrostów korzeniowych tej rośliny powstały bardzo liczne, rozmaitej wysokości i grubości okazy potomne. Są to zdrowe, rozgałęzione i obficie ulistnione krzewy, niepozbawione walorów ozdobnych.
Na ładnie utrzymanym terenie zieleni otaczającym kampus Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu przy ul. Wojska Polskiego 28 rozłożyły się trzy okazałe hemipteleje. Największy okaz ma krótki pień o obwodzie 195 cm na wysokości 30 cm nad glebą. Rozwidlony jest na cztery masywne konary o obwodach: 75, 65, 62 i 52 cm. Drugi ma słabo zaznaczony krótki pień, z którego wyrastają dwa konary, grubszy ma obwód 97 cm i rozczłonowany jest na dwie gałęzie o obwodach, 63 i 51 cm, drugi, cieńszy konar ma obwód 47 cm. U trzeciego okazu trzy pnie wyrastają bezpośrednio z szyjki korzeniowej i mają obwody: 63, 47 i 46 cm. Wszystkie mają wysokość około 6 m, są gęsto rozgałęzione i bardzo obficie ulistnione ciemnozielonymi, zdrowymi liśćmi. Właściwie są to formy przejściowe między drzewem i krzewem. Długie ciernie, w okresie wegetacji ulistnione, wykształcone są przede wszystkim na długopędach. Wydały liczne odrosty korzeniowe. Owocują obficie, w wielu są wykształcone nasiona. Scharakteryzowane krótko hemipteleje tworzą bardzo ładną grupę świeżej, soczystej zieleni, co stanowi o ich wartości ozdobnej.
Hemipteleję Dawida można rozmnażać z nasion – wysiewa się całe owoce, najlepiej zaraz po zbiorze lub wcześniej „na zielono”. Skrzynki z wysianymi nasionami przechowuje się w chłodnej szklarni lub namiocie foliowym do wiosny. Młode rośliny w drugiej połowie maja można uprawiać na zagonach gruntowych lub pojemnikach. Rosną szybko. W pierwszym roku są wrażliwe na mrozy, dlatego na zimę wymagają zabezpieczenia. Najczęściej jednak hemipteleję rozmnaża się z odrostów korzeniowych. Należy je odejmować wczesną wiosną. Zdarza się, że przyjmują się dość trudno, stąd przez pierwszy rok warto je uprawiać w pojemnikach i dopiero potem posadzić na miejsce przeznaczenia.
Podczas bardzo surowych zim hemipteleja może w różnym stopniu podmarzać, ale zawsze regeneruje dzięki odrostom korzeniowym. Niektórzy uważają, że jest wrażliwa na holenderską chorobę wiązów, czego moje wieloletnie obserwacje nie potwierdzają. Jako ciekawostka dendrologiczna może zainteresować miłośników poszukujących roślin rzadko uprawianych. Hemipteleja Dawida jest dostępna także w niektórych polskich szkółkach, np. Piotra Konieczko z Gogolina.
Prof. dr hab. Mieczysław Czekalski
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Fot. 1-3 M. Czekalski
Artykuł pochodzi z numeru 1/2015 dwumiesięcznika „Szkółkarstwo”
