W większości sadów jabłoniowych i śliwowych, aby zapobiec uszkodzeniom owoców, szkodniki te muszą być zwalczane w każdym sezonie wegetacyjnym. Owocówki (jabłkóweczka i śliwkóweczka) mają bardzo podobną biologię, ale jest wiele istotnych różnic, które decydują zarówno o liczbie wykonywanych zabiegów zwalczających (tabela 1, 2), jak i terminach ich zwalczania.
Owocówka jabłkóweczka
To jeden z najważniejszych szkodników jabłoni, może także atakować grusze. W warunkach naszego kraju szkodnik ten rozwija się w dwóch pokoleniach, najczęściej jednak letnie jest mniej liczne i stanowi około 20–40% w ogólnej liczebności. Jego wielkość zależy w dużym stopniu od warunków termicznych w sezonie, im cieplejsze lato, tym jest ono liczniejsze. Liczebność letniego pokolenia modyfikowana jest również przez zastosowany w danym sadzie program zwalczania pokolenia zimującego, im bardziej skuteczny – tym mniej liczne. Obserwujemy także duże zróżnicowanie w liczebności owocówki jabłkóweczki w poszczególnych sadach. Są takie, w których populacja tego szkodnika jest na tyle niska, że okresowo nie ma potrzeby jej zwalczania. Z kolei w sadach z wysoką liczebnością owocówki mogą być potrzebne 2 lub 3 zabiegi zwalczające (1 lub 2 zabiegi przeciwko pierwszemu pokoleniu i jeden na drugie). Najczęściej pierwsze pokolenie zwalcza się w pierwszej połowie czerwca (w niektóre lata już pod koniec maja) i ponownie w III dekadzie czerwca lub na początku lipca. Drugie pokolenie najczęściej zwalcza się pod koniec lipca lub na początku sierpnia. Dynamika wylotu motyli owocówki jabłkóweczki jest bardzo zróżnicowana, w trakcie jego trwania obserwuje się kilka okresów wzmożonych wylotów. Dlatego też, aby określić optymalny termin dla danego sadu w danym sezonie, konieczne jest śledzenie lotu za pomocą pułapek feromonowych (fot. 1).
Fot. 1. Pułapka feromonowa do odławiania motyli owocówki jabłkóweczki
[NEW_PAGE]Biologia szkodnika. Zimują dorosłe gąsienice (V stadium) w zakamarkach kory, w skrzynkach i paletach używanych do zbioru i przechowywania owoców. Gąsienice przepoczwarczają się wiosną (w kwietniu). Lot motyli rozpoczyna się w maju, najczęściej w drugiej dekadzie. Okres trwania lotu wynosi ok. 3 miesiące, do połowy sierpnia. W drugim, trzecim dniu po wylocie zapłodnione samice zaczynają składanie jaj, których rozwój w dobrych warunkach termicznych trwa 8–10 dni. Zarówno lot motyli, jak i intensywne składanie jaj odbywa się w temperaturze powyżej 15°C (fot. 2). W początkowej fazie lotu motyli (w maju), kiedy warunki pogodowe nie są stabilne, okres rozwoju jaj może się znacznie wydłużyć, nawet do ponad 3 tygodni. Gąsienice krótko po wylęgu wgryzają się do wnętrza owoców (fot. 3). Otwory wgryzów powodowane przez świeżo wylęgłe gąsienice są maleńkie, otoczone na obrzeżach trocinami. Gąsienica drąży głęboki korytarz biegnący do gniazda nasiennego, wypełniając go gruzełkowatymi odchodami. W niektórych owocach oprócz otworu, przez który wgryza się gąsienica, widać znacznie większy otwór wyjściowy (fot. 4). Porażone jabłka ze zniszczonymi nasionami wcześniej dojrzewają i opadają. Okres rozwoju gąsienic trwa około 23 dni. Po zakończeniu żerowania gąsienice opuszczają owoc. Część z nich tworzy oprzędy i zapada w diapauzę. Z innych po przepoczwarczeniu wylatują motyle drugiego pokolenia (druga połowa lipca – pierwsza połowa sierpnia). Jego szkodliwość też może być bardzo duża. Często bowiem gąsienica zanim wgryzie się do wnętrza owocu kaleczy 2 lub 3 inne przylegające jabłka.
Fot. 2. Jaja owocówki jabłkóweczki na zawiązku jabłoni
Fot. 3. Świeży wgryz gąsienicy owocówki jabłkóweczki na zawiązku jabłoni
Fot. 4. Otwór wyjściowy gąsienicy owocówki jabłkóweczki świadczy o uszkodzeniu owocu przez szkodnika
Opis gatunku. Owady dorosłe owocówki jabłkóweczki to motyle długości około 10 mm, o rozpiętości skrzydeł 16–20 mm (fot. 5). Pierwsza para skrzydeł jest brunatnopopielata z błyszczącą, czarnoobrzeżoną plamą na końcu (tzw. lusterko). Jaja są płaskie, lekko owalne o wymiarach 0,9 x 1,2 mm, lekko opalizujące, a następnie mlecznobiałe. W 3–6 dniu po złożeniu, przez osłonkę jaja prześwituje różowy krążek (zaczątek przewodu pokarmowego), a na 1–2 dni przed wylęgiem widać czarną główkę gąsienicy. Gąsienice są białawe z różowym odcieniem i dorastają do 15 mm długości (fot. 6). Głowa i tarczka karkowa są brunatne. Poczwarki długości 10 mm, początkowo są żółtawe, następnie jasno- i wreszcie ciemnobrunatne.
Fot. 5. Motyl owocówki jabłkóweczki
Fot. 6. Gąsienica owocówki jabłkóweczki
[NEW_PAGE]Owocówka śliwkóweczka
Jest najgroźniejszym szkodnikiem śliw i w każdym sezonie wymaga zwalczania. Może porażać także brzoskwinie, morele i sporadycznie czereśnie oraz wiśnie. W naszych warunkach klimatycznych szkodnik ten rozwija się w dwóch pokoleniach. Letnie jest liczniejsze i bardziej płodne od pokolenia pierwszego. Wyloty motyli owocówki śliwkóweczki są bardziej regularne niż owocówki jabłkóweczki, a do pułapek feromonowych odławia się więcej osobników tego gatunku. Występuje także zróżnicowanie w zagrożeniu szkodnikiem w poszczególnych sadach. W zależności od wielkości populacji szkodnika oraz pory dojrzewania odmiany, w sadach towarowych wykonuje się 2–4 opryskiwania (po 1 lub 2 zabiegi na każde pokolenie). Termin zwalczania I pokolenia przypada w III dekadzie maja lub w I–II dekadzie czerwca. Jest to zazwyczaj kilka dni wcześniej niż termin zwalczania owocówki jabłkóweczki. Przy przedłużającym się intensywnym locie motyli po około 2 tygodniach należy wykonać ponowne opryskiwanie. Drugie pokolenie owocówki śliwkóweczki zwalcza się najczęściej w drugiej połowie lipca i ewentualnie wykonuje ponowne opryskiwanie po upływie 10–14 dni.
Biologia. Zimują gąsienice w oprzędach w spękaniach i szczelinach kory, na powierzchni gleby pod opadłymi liśćmi oraz w glebie. W okresie wiosennym przepoczwarczają się. Wylot motyli pierwszego pokolenia rozpoczyna się kilka dni przed owocówką jabłkóweczką – w pierwszej połowie maja i trwa do połowy lipca (fot. 7). Motyle zaczynają składanie jaj w 2 lub 3 dniu po wylocie, przy temperaturze powyżej 12°C (fot. 8). Okres rozwoju owocówki śliwkóweczki jest nieco krótszy niż owocówki jabłkóweczki, trwa najczęściej około 8 dni. W dobrych warunkach termicznych już w 6. dniu od wylotu motyli obserwowano jaja w fazie rozwoju określanej jako czarna główka. Gąsienica po wylęgu pozostaje na powierzchni owocu przez 15–20 minut, po czym wgryza się do wnętrza i tam żeruje. Porażone owoce przestają rosnąć, przedwcześnie zabarwiają się na fioletowo i wkrótce opadają (fot. 9). Rozwój gąsienic trwa około 3 tygodnie, a po przejściu wszystkich stadiów rozwoju opuszczają owoc i przepoczwarczają się (fot. 10). Część zapada w diapauzę. Pełny cykl rozwojowy (od jaja do motyla) pierwszego pokolenia trwa około 56–57 dni. Lot motyli letniego pokolenia rozpoczyna się najczęściej w II dekadzie lipca i trwa nawet do końca września. Okres składania jaj jest również bardzo długi i trwa od drugiej połowy lipca aż do końca sierpnia, a nawet dłużej. Gąsienice drugiego pokolenia po zakończeniu żerowania, opuszczają owoc, sporządzają oprzęd i zimują.
Fot. 7. Motyl owocówki śliwkóweczki
Fot. 8. Jaja owocówki śliwkóweczki na zawiązku śliwy
Fot. 9. Śliwka uszkodzona przez owocówkę śliwkóweczkę
Fot. 10. Otwór wyjściowy gąsienicy owocówki śliwkóweczki na śliwce
Opis gatunku. Owady dorosłe owocówki śliwkóweczki to motyle o rozpiętości skrzydeł 12–14 mm. Skrzydła przednie są szarobrązowe z marmurkowym wzorem. Jaja – okrągłe, lekko owalne, mają średnicę około 0,7 mm. Świeżo złożone są przezroczyste, lekko lśniące w słońcu, później matowe, a następnie woskowożółte. W końcowej fazie rozwoju zarysowuje się czerwony krążek, a 1 lub 2 dni przed wylęgiem przez osłonkę widać czarną głowę gąsienicy. Gąsienice tuż po wylęgu są białe z czarną głową, a później intensywnie różowe z ciemnobrązową głową. Poczwarki mają długość 0,5–0,6 mm i są jasnobrązowe.
Dr Zofia Płuciennik, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Fot. 1–10 Z. Płuciennik
Artykuł pochodzi z numeru 4/2013 „Informatora Sadowniczego”
