Łączne spożycie warzyw i ich przetworów w Polsce, w przeliczeniu na produkty świeże, według danych bilansowych (produkcja – eksport + import) w latach 2002-2011 wynosiło 111,1 kg/mieszkańca. Zmniejszało się w tych latach o 0,1% średniorocznie, tj. o 0,1 kg (wykres 1). W latach 2005-2007 średni poziom spożycia wzrósł o 0,7%(do 111,5 kg/mieszkańca) wobec 110,7 kg w latach 2002-2004. W okresie 2008-2010 wobec poprzedniego trzylecia spożycie wzrosło o 1,4% (do 113 kg). W 2011 r. konsumpcja warzyw była niższa o 6,2% wobec lat 2008-2010 i wyniosła 106 kg na mieszkańca, niższa była także o 4,6% od średniej z lat 2002-2011.
Spożycie warzyw świeżych, chłodzonych i mrożonych oraz przetworów warzywnych w Polsce według badania budżetów rodzinnych gospodarstw domowych prowadzonych przez GUS (nie obejmuje spożycia w publicznych zakładach żywieniowych zbiorowego, tj. stołówkach, szpitalach, barach, restauracjach itp.), w latach 2002-2011wyniosło 62,26 kg na osobę i obniżało się z roku na rok o 1,2%, co stanowiło równowartość 0,73 kg/osobę. Najbardziej (o 5,1%) obniżyło się w latach 2008-2010 wobec okresu 2005-2007, a także w roku 2011 (o 4,2%) wobec średniej z lat 2002-2011 (tabela, wykres 2).
Duże spadki konsumpcji wielu warzyw
W omawianym okresie najbardziej obniżało się spożycie buraków ćwikłowych – z roku na rok o 5,82% (wykres 3). W latach 2005-2007 wobec 2002-2004 konsumpcja buraków ćwikłowych zmniejszyła się o 17,3%,w następnym trzyleciu o 15,4%, natomiast w 2011 r. o 10,4% w porównaniu z okresem 2008-2010. Następnie nieco mniejszym spadkiem charakteryzowało się spożycie kapusty (o 3,5% – wykres 4). W latach 2005- 2007 wobec 2002-2004 konsumpcja kapusty obniżyła się o 12,7%, a w następnym trzyleciu orazw2011 r. odpowiednio o 8,3% i 6,2%. Podobnie ograniczone zostało spożycie marchwi – średniorocznie o 3,45%. Przy czym największy spadek wobec minionego trzylecia zanotowano w latach 2005-2007 – o 10,4%, w następnych latach zmniejszało się ono nieco wolniej (o 9,9% i 4,3%).
W ostatnim dziesięcioleciu także spożycie cebuli było mniejsze – z roku na rok spadało o 2,45% i, podobnie jak poprzednich warzyw, najbardziej zmniejszyło się w latach 2005-2007 (wykres 5). W porównaniu z latami 2002- 2004 spożycie cebuli zmalało o 10,5%. W kolejnych latach zainteresowanie konsumentów tym warzywem obniżało się, choć w mniejszym stopniu (5,2% oraz 0,7%).
Współczynnik konsumpcji pozostałych warzyw w omawianych latach obniżył się o 1,95%. W najwyższym stopniu zredukowano ich spożycie w okresie 2005-2007 wobec 2002-2004 – o 13,1%, w następnym trzyleciu o 1,5%, ale w 2011 r. odnotowano znaczny wzrost (o 3,4%) w porównaniu z latami 2008-2010. Spożycie ogórków obniżało się średniorocznie o 1,77%, a największe ograniczenie spożycia (o 8,2%) zanotowano w okresie 2008-2010 wobec 2005-2007 (wykres 6).
Ujemny współczynnik kierunkowy (o 0,54%) zanotowano także dla pomidorów oraz kalafiorów i brokułów (o 0,34%). Przeciętnie spożycie warzyw świeżych obniżało się z roku na rok o 2,33%, czyli o 1,3 kg/osobę. Bardzo dynamicznie w latach 2002-2011 obniżało się spożycie kapusty kwaszonej (o 5,51% – wykres 7). Konsumpcja przetworów warzywnych i grzybowych ogółem, poczynając od roku 2005 była inaczej klasyfikowana przez GUS i nie może być porównywana z latami poprzednimi. W okresie 2005-2011 spożycie tych produktów zmniejszało się średniorocznie o 0,11%, a w latach 2001- 2011 w gospodarstwach domowych wzrastała jedynie konsumpcja soków warzywnych (o 0,66% rocznie).
[NEW_PAGE]Struktura konsumpcji
Struktura konsumpcji warzyw i przetworów w latach 2002-2004 kształtowała się następująco: dominujący udział (19,0%) miały warzywa pozostałe (pietruszka, seler, papryka, kukurydza cukrowa, fasola szparagowa, cukinia, oberżyna itp.), następnie pomidor (16,1%), kapusta (13,7%), marchew (12,6%), ogórek (12,2%), cebula (10,6%), burak ćwikłowy (6,8%), przetwory warzywne (5,9%) oraz kalafior i brokuł (3,1%).
W latach 2005-2007w porównaniu ze średnią z lat 2002-2004 zmniejszył się w spożyciu udział kapust (o 1,6%),marchwi (o 1,2%), buraków (o 1,1%), cebuli (o 0,9%). Wzrósł natomiast w konsumpcji udział kalafiorów i brokułów (o 0,2%), pomidorów (o 0,1%), ogórków (o 0,1%), a także warzyw pozostałych i przetworów warzywnych (o 2,3%).
W okresie 2008-2010 zmniejszył się wobec lat 2005-2007 udział w spożyciu kapusty, ogórków, buraków ćwikłowych oraz marchwi, na korzyść brokułów i kalafiorów, pomidorów oraz warzyw pozostałych (papryki, cukinii, sałaty, cykorii, endywii, szpinaku, szparagów, porów, fasoli szparagowej, nowalijek, karczochów itp.), a także przetworów warzywnych. W roku 2011 w porównaniu z okresem 2008-2010 ponownie obniżyła się konsumpcja kapusty, buraków i marchwi, a ponadto przetworów i soków warzywnych pitnych, na korzyść kalafiorów i brokułów. Zmiany w strukturze konsumowanych warzyw (wykres 8) dowodzą, że wzrosło znaczenie pomidorów, przetworów warzywnych, a także warzyw pozostałych (papryki, cukinii, sałaty, cykorii, endywii, szpinaku, szparagów, porów, fasoli szparagowej, nowalijek, karczochów).
Wydatki na warzywa
Udział wydatków na warzywa i ich przetwory w wydatkach na żywność i napoje bezalkoholowe w gospodarstwach domowych w latach 2002-2011 wynosił średnio 7,90%i wzrastał z roku na rok o 0,30%.Warzywa i ich przetwory zajmują, podobnie jak w latach poprzednich, czwarte miejsce w wydatkach gospodarstw domowych na produkty żywnościowe i napoje bezalkoholowe (po wydatkach na mięso, przetwory zbożowe i nabiał).
Spożycie w 2011 r.
Z badań budżetów rodzinnych wynika, że w 2011 r., w porównaniu z rokiem poprzednim łączne spożycie warzyw świeżych, chłodzonych i mrożonych oraz przetworów warzywnych wzrosło o 0,8% do 59,64 kg/osobę. Najbardziej zwiększyło się spożycie kalafiorów i brokułów (o 21,4%). Konsumpcja pomidorów była wyższa o 15,8%. Nieznacznie niższa była konsumpcja ogórków (o 4,8%), buraków ćwikłowych (o 4,2%), kapust (o 3,5%), cebuli (o 2,0%), a także marchwi (o 1,9%).
W grupie przetworów o 13,6% obniżyło się spożycie kapusty kwaszonej, a wzrosło pozostałych przetworów. Konsumpcja soków warzywnych była niższa o 12,5% i wyniosła 0,84 l na osobę. W strukturze konsumpcji warzyw wzrósł także udział ogórków (o 0,7%), kapusty (o 0,5%), marchwi i cebuli (o 0,3%) oraz buraków ćwikłowych (o 0,2%), a także przetworów warzywnych (o 1,7%). Obniżył się udział pomidorów (o 2,3%), kalafiorów i brokułów (o 0,6%) oraz warzyw pozostałych (pietruszki, selerów, papryki, kukurydzy cukrowej, fasoli szparagowej, cukinii, oberżyny itp. o 0,5%).
W 2011 r. spożycie warzyw najbardziej wzrosło w gospodarstwach domowych emerytów i rencistów (o 1,7%). Wyższe było też w rodzinach pracowników (o 1,2%). W pozostałych grupach społeczno-ekonomicznych konsumpcja warzyw obniżyła się: w gospodarstwach domowych rolników o 4,6%, a pracujących na własny rachunek o 0,9%. Udział samozaopatrzenia w gospodarstwach domowych stanowił średnio 16,5% spożycia, wobec 17,0%, w roku poprzednim. Udział samozaopatrzenia w spożyciu warzyw i ich przetworów był najwyższy w gospodarstwach rolników i wyniósł 54,6%. W rodzinach emerytów i rencistów udział samozaopatrzenia w konsumpcji wyniósł 16,4%, pracowników – 12,6%, a w rodzinach pracujących na własny rachunek – 9,6%.
Irena Strojewska
Zakład Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ-PIB w Warszawie
