Najlepsze do zakładania sadu są rozgałęzione drzewka dwuletnie ze szczepienia zimowego w ręku, drzewka dwuletnie uzyskane z przycięcia okulantów wiosną drugiego roku szkółki oraz dobrze wyrośnięte okulanty. Korony okulantów są zwykle słabiej rozgałęzione i w pierwszych latach owocują nieco słabiej od drzewek dwuletnich.
Co wybrać?
W większości polskich szkółek najczęściej produkuje się okulanty, których jakość bywa różna. Cykl produkcyjny tego typu drzewek owocowych trwa dwa lata, a ich część nadziemna (przewodnik i korona) jest jednoroczna. Jakość tego materiału w dużym stopniu zależy od umiejętności produkcyjnych szkółkarza, technologii oraz odmiany i podkładki. Bardzo często są to drzewka dobrze wyrośnięte z licznymi pędami bocznymi (8-12 szt.), ale znaczną część stanowią drzewka słabszej jakości bez rozgałęzień bocznych tzw. „jednopędówki”, które w sadach intensywnych mają ograniczone zastosowanie, ponieważ w okres owocowania wchodzą średnio o 2 lata później niż materiał z dobrze wykształconą koroną.
W ostatnich latach bardzo dużym zainteresowaniem cieszą się drzewka dwuletnie (tzw. drzewka typu knip-boom), których technologia produkcji trwa dwa lub trzy lata. Materiał ten uzyskuje się najczęściej poprzez szczepienie zimowe w ręku, okulizację podkładek „śpiącym oczkiem” lub pozostawienie okulantów na dodatkowy rok w szkółce. Ten rodzaj materiału szkółkarskiego cechuje się bardzo wysoką jakością, i najlepiej nadaje się do nasadzeń towarowych, ponieważ posiada dużą liczbę pędów syleptycznych zakończonych pąkami kwiatowymi.
Gospodarstwa szkółkarskie oferują również podkładki szczepione w ręku oraz podkładki ze śpiącym oczkiem, które po zakupie należy wysadzać w rozstawie szkółkarskiej i dopiero drugim roku uprawy na miejsce stałe.
Przepisy prawne
Zakupiony materiał szkółkarski powinien posiadać dokumentację (paszport) potwierdzającą jego pochodzenie, status zdrowotności, nazwę odmiany i podkładki. Od 1 maja 2004 r. w obrocie towarowym znajdują się drzewka kwalifikowane oraz drzewka CAC (Conformitas Agraria Communitatis – spełniający minimalne wymagania). W przypadku materiału kwalifikowanego do produkcji zawsze używa się komponentów (podkładek i zrazów) urzędowo sprawdzonych pod względem zdrowotnym – w statusie „ww” tj. wolnych od wirusów („vf” – z ang. virus free). Tego typu drzewka owocowe potencjalnie wolne są od bardzo groźnych chorób wirusowych. Zgodnie z przepisami prawnymi (Rozporządzenie MRiRW z dnia 1.02.2007 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących wytwarzania i jakości materiału siewnego, załącznik nr 9, rozdział VIII, Dz. U. Nr 29, poz. 189) elitarny i kwalifikowany materiał szkółkarski powinien:
- być pełnej czystości gatunkowej i odmianowej;
- mieć właściwy wygląd dla gatunku i odmiany;
- być praktycznie wolny od uszkodzeń fizycznych, mechanicznych albo chemicznych;
- być praktycznie wolny od jakichkolwiek wad wynikających z rozmnażania, które mogłyby obniżyć jego przydatność i jakość;
- być przygotowany w postaci jednorodnych partii (w przypadku łączenia partii zachowuje się dane o składzie partii i pochodzeniu poszczególnych składników);
- być wolny od organizmów kwarantannowych;
- być praktycznie wolny od patogenów, chorób i organizmów, które mogą obniżyć jakość materiału szkółkarskiego.
Objawy zgorzeli kory na przyciętym okulancie jabłoni z jasnopomarańczowymi brodawkami gruzełka cynobrowego
Wymagania jakościowe
Minimalne wymagania jakościowe (parametry zewnętrzne) elitarnego i kwalifikowanego materiału szkółkarskiego w myśl przepisów prawnych są następujące: drzewka powinny mieć co najmniej 80 cm wysokości (mierząc od szyjki korzeniowej), a pień powinien mieć co najmniej 8 mm średnicy (mierząc na wysokości 10 cm powyżej miejsca uszlachetniania). Materiał taki powinien mieć korzeń główny i nie mniej niż 3 korzenie boczne albo wiązkę korzeni drobnych lub korzenie przerastające całą objętość gleby w pojemniku. Należy zaznaczyć, że są to minimalne wymagania, a tego typu materiał bardzo rzadko znajduje się na rynku.
Do produkcji drzewek w kategorii CAC prawnie dopuszcza się komponenty (podkładki i zrazy) niesprawdzone urzędowo pod względem zdrowotnym (istnieje duże ryzyko przenoszenia groźnych patogenów, w tym wirusów). Dla materiału tego nie określa się statutu zdrowotności, stopnia kwalifikacji oraz parametrów jakości zewnętrznej (grubości, wysokości, liczby pędów bocznych). Według przepisów materiał ten powinien zachować jedynie odpowiednią czystość gatunkową i odmianową, właściwy wygląd gatunku i odmiany, być praktycznie wolny od uszkodzeń fizycznych, mechanicznych, chemicznych oraz jakichkolwiek wad wynikających z rozmnażania, które mogłyby obniżyć jego przydatność i jakość, być przygotowany w postaci jednorodnych partii (w przypadku łączenia partii zachowuje się dane o składzie partii i pochodzeniu poszczególnych składników), być wolny od organizmów kwarantannowych, być praktycznie wolny od patogenów, chorób i organizmów, które mogą obniżyć jakość materiału szkółkarskiego. W związku z powyższym materiał szkółkarski CAC jest mniej wartościowy do zakładania intensywnych sadów towarowych.
[NEW_PAGE]Normy a praktyka
W praktyce stosuje się podział drzewek na trzy wybory: Ekstra, I i II. Do wyboru Ekstra kwalifikuje się drzewka dobrze wyrośnięte (160-180 cm) z dużą liczbą pędów bocznych. Liczba pędów syleptycznych w dużym stopniu uzależniona jest to od typu drzewka, odmiany i podkładki. W przypadku odmian łatwo i dobrze rozgałęziających się, pędów bocznych może być 10-15, zaś u odmian wykazujących silną dominację wierzchołkową (np. ‘Celeste’, ‘Rubin’ czy ‘Gloster’) – wystarczy 5-7. Istotną rolę odgrywają również długość pędów syleptycznych oraz wysokość rozmieszczenia korony. Z praktycznego punktu widzenia najlepsze są drzewka, których pędy osiągają długość 30-40 cm, dłuższe wymagają skrócenia po posadzeniu na miejsce stałe. Wysokość rozmieszczenia pierwszych rozgałęzień również w dużym stopniu powinna zależeć od odmiany. W przypadku odmian o pokroju zwisłym (np. grupa ‘Jonagold’) pierwsze pędy syleptyczne powinny znajdować się na wysokości 70-80 cm, zaś w przypadku odmian krótkopędowych (‘Gala’ czy ‘Šampion’) nieco niżej. Istotną rolę odgrywa średnica pnia, która powinna wynosić co najmniej 12 mm (na zachodzie Europy – 15 mm) na wysokości 10 cm powyżej miejsca okulizacji. Nie bez znaczenia jest wysokość miejsca uszlachetnienia (okulizacji, szczepienia) – im wyżej założono oczko odmiany szlachetnej, tym siła wzrostu drzewa mniejsza. Jest to szczególnie istotne przy wyborze odmian drobnoowocowych (np. ‘Gala’) na podkładkach słabo rosnących, ponieważ w późniejszych latach owocowania może wystąpić problem związany ze słabym wyrastaniem owoców.
Na jakość systemu korzeniowego wpływa liczba korzeni głównych, bocznych i „obrastających”, co ma istotny wpływ na wzrost drzewek w pierwszych latach po posadzeniu. Korzenie w ilości 5-6 szt. o długości co najmniej 30 cm są w zupełności wystarczające do dobrego przyjęcia i odpowiedniego funkcjonowania rośliny po posadzeniu. Szczególną rolę w pobieraniu wody oraz składników pokarmowych odgrywają korzenie drobne znajdujące się na korzeniach głównym i bocznych, tworzące tzw. „brodę”, których rola i funkcja jest nadrzędna.
System korzeniowy: silnie rozwinięty u dwuletniego drzewka jabłoni z tzw. brodą
System korzeniowy: dobrze rozwinięty z licznymi bocznymi korzeniami
System korzeniowy: słaby u dwuletniego drzewka jabłoni
[NEW_PAGE]Na co zwracać uwagę?
Kupując drzewka owocowe należy uwagę zwrócić na ich stan zdrowotny, przeprowadzając szczegółową ocenę wizualną. Niedopuszczalna jest obecność szkodników oraz uszkodzeń, zranień i spękań, które mogą powstać na skutek prac mechanicznych, fizycznych, chemicznych, ponieważ są one potencjalnym źródłem zakażenia przez różnego rodzaju patogeny. Szczególną uwagę zwrócić należy na korę i jej ewentualne przebarwienia, zapadnięcia, nekrozy i pofałdowania. Tego typu objawy mogą być wynikiem porażenia przez patogeny grzybowe, m.in.: raka drzew owocowych i zgorzele kory, które najczęściej występują w miejscu przycięcia (uszlachetniania) oraz na pniu głównym w miejscach po podkrzesywaniu.
Rak kory drzew ziarnkowych: patogen na całym obwodzie pędu głównego
Zgorzel kory: podłużne pasy znekrozowanej kory
Zgorzel kory: czarne skupienia konidiów najczęściej występują w miejscach przycięcia lub wokół miejsc po podkrzesywaniu
Jakość i kondycja części wierzchołkowych na przewodniku i pędach syleptycznych, odgrywają również istotną rolę, ponieważ źle i w nieodpowiednim terminie przeprowadzone zabiegi agrotechniczne (m.in. nawożenie i chemiczna defoliacja) mogą wpływać na słabszą ich wytrzymałość na mróz oraz zasychanie części wierzchołkowych.
Na jakość materiału szkółkarskiego istotnie wpływa również kondycja systemu korzeniowego. Należy unikać jego przesuszenia, ponieważ regeneracja korzeni po posadzeniu do sadu opóźnia wzrost roślin. Innym powszechnym problemem występującym w polskich szkółkach i sadach jest bakteria Agrobacterium tumefaciens, która atakuje podkładki drzew owocowych oraz młode drzewa. W początkowym okresie rozwoju choroby na korzeniach i szyjce korzeniowej pojawiają się gładkie, owalne, jasnobrunatne i miękkie narośla, które z czasem powiększają się i drewnieją. Guzy te utrudniają pobieranie i przewodzenie wody oraz składników mineralnych, a w konsekwencji przyczyniają się do znacznego osłabienia wzrostu drzew czy nawet śmierci. Materiał szkółkarski z naroślami na korzeniu głównym i szyjce korzeniowej powinien być niszczony i niewprowadzany do obrotu.
Guzowatość korzeni: w początkowym stadium rozwoju
Guzowatość korzeni: drzewko z taką naroślą nie powinno opuścić szkółki
Miejsce zakupu materiału szkółkarskiego
Materiał szkółkarski najlepiej jest nabywać z pewnego źródła, tj. w kwalifikowanej szkółce bezpośrednio u producenta (gwarancja, że materiał jest zdrowy i tożsamy odmianowo), a nie na targowisku, gdyż możemy narazić się na poważne straty finansowe spowodowane złą jakością nabytego towaru (uszkodzone lub wyłamane pąki i przyrosty boczne, przesuszone i przemarznięte korzenie i pędy). Duże szkółki oferują możliwość przetrzymania materiału nasadzeniowego w dołowniku lub chłodni do wiosny przyszłego roku. Drzewka przetrzymywane w chłodni w temperaturze -1OC lub -2OC wymagają zabiegów „rozhartowania” w celu przygotowania ich do wysadzenia.
Dr inż. Magdalena Kapłan, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
fot. M. Kapłan
