Nicienie
Węgorek chryzantemowiec (Aphelenchoides ritzemabosi) jest nicieniem szczególnie często opanowującym chryzantemy. W ostatnich latach wystąpił również na różnych gatunkach krzewów liściastych. W szkółkach bylinowych dotychczas pojawił się na bergenii sercolistnej (Bergenia cordifolia), bodziszkach (Geranium spp.), tarczownicy tarczowatej (Darmera peltata), a w minionym sezonie wegetacyjnym dodatkowo uszkadzał silnie liście tiarelli sercolistnej (Tiarella cordifolia), maku (Papaver spp.) i jaskra ostrego (Ranunculus acris). Nicienie te żerują i rozmnażają się wewnątrz liści. Objawy żerowania mają postać kanciastych, czerwonawych lub ciemnobrązowych do prawie czarnych plam, ograniczonych nerwami (fot. 1). W błonce wodnej pokrywającej pędy nicienie przemieszczają się na sąsiednie liście. Umiejscawiają się na ich dolnej stronie, a następnie przez aparaty szparkowe przedostają się do tkanki miękiszowej, którą zasiedlają i niszczą. Rośliny silnie opanowane przez węgorka tracą wartości zdobnicze i nie nadają się do sprzedaży.
Fot. 1. Objawy żerowania węgorka chryzantemowca na bodziszku
Nicienie te rozprzestrzeniane są z sadzonkami pobranymi z porażonych okazów matecznych. Miejscem zimowania szkodników są pąki śpiące i wierzchołki pędów, a nawet zaschnięte liście, w których mogą przetrwać nawet kilka lat.
Zapobieganie i zwalczanie.
Rośliny przeznaczone na mateczniki należy poddać analizie laboratoryjnej na obecność nicieni (np. w najbliższej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa).
Aby nie dopuścić do rozprzestrzeniania się nicieni w szkółce, należy usuwać i palić resztki roślinne oraz zaschnięte liście.
Obecnie nie ma preparatów zarejestrowanych do zwalczania nicieni w uprawach bylin ogrodowych, a jedynie w uprawach chryzantem.
Roztocze
Roztocz astrowiec (Phytonemus pallidus asteris), podobnie jak w poprzednich latach, wyrządzał duże szkody w uprawach astra krzaczastego (Aster dumosus) i astra nowobelgijskiego (A. novi-belgii). Jest to różnopazurkowiec blisko spokrewniony z roztoczem truskawkowcem, ma bardzo podobną biologię i wygląd (rys.). Osobniki dorosłe tego roztocza mają ciało długości do 0,25 mm, błyszczące, eliptyczne, początkowo przezroczystobiałe, później kremowożółte.
Roztocz astrowiec:
a — samica, b — samiec
Zimują pojedyncze samice przy podstawie roślin, ukryte w pochwach liściowych. Wiosną rozpoczynają żerowanie na najmłodszych liściach nakłuwając i wysysając zawartość komórek, czego skutkiem jest marszczenie i silne zdrobnienie blaszek liściowych. Uszkodzone rośliny są skarłowaciałe i słabiej kwitną. Roztocz ten jest rozprzestrzeniany przede wszystkim z sadzonkami astrów.
Zapobieganie i zwalczanie.
Sadzonki nowo zakupionych roślin przeznaczone na mateczniki należy sprawdzać na obecność roztocza.
Po wykryciu szkodnika trzeba opryskiwać rośliny 2- lub 3-krotnie co 7–10 dni preparatem roztoczobójczym (np. Talstar 100 EC — 0,05%).
Szpeciel dąbrówkowy (Aceria ajugae) to roztocz, który wyrządził znaczne szkody w uprawach dąbrówki rozłogowej (Ajuga reptans). Ma ciało kształtu robakowatego, długości do 0,15 mm, barwy mlecznobiałej. Szkodnik ten żeruje na dolnej stronie najmłodszych liści rozetowych powodując zawijanie brzegów blaszek liściowych do góry i ich szarzenie (fot. 2).
Fot. 2. Uszkodzenia powodowane przez szpeciela dąbrówkowego na dąbrówce rozłogowej
Zwalczanie.
Po wykryciu szkodnika należy opryskiwać rośliny 2- lub 3-krotnie co 7–10 dni preparatem roztoczobójczym (jw.).
Przędziorek chmielowiec (Tetranychus urticae) miał w dwu ubiegłych sezonach wegetacyjnych warunki sprzyjające do szybkiego rozwoju i licznie zasiedlał: przegorzan pospolity (Echinops ritro), dzwonek skupiony (Campanula glomerata), szałwię omszoną (Salvia nemorosa), wielosił rozesłany (Polemonium reptans), głowienkę wielkokwiatową (Prunella grandiflora), dziewannę ogrodową (Verbascum x hybridum) 'Pyramidatum’, tawułki (Astilbe spp.), jasnotę plamistą (Lamium maculatum) 'White Nancy’, firletkę smółkę (Lychnis viscaria), rutewkę żółtą (Thalictrum flavum), pierwiosnki (Primula spp.) oraz fiołek wonny (Viola odorata). Osobniki dorosłe, przebywające latem na liściach, mają długość 0,3–0,4 mm, są żółtozielone z dwiema ciemnymi plamami po bokach ciała. Larwy są podobne do osobników dorosłych, ale zamiast czterech, mają trzy pary odnóży. Samice zimujące zmieniają barwę na ceglastoczerwoną.
W wyniku żerowania tego roztocza na liściach większości wymienionych roślin tworzyły się mozaikowate, żółte przebarwienia, a niekiedy liście zasychały od brzegu. Liście jasnoty plamistej dodatkowo przebarwiały się na kolor fioletowawoczerwony wzdłuż nerwu głównego, a blaszka uwypuklała się ku górze.
Zwalczanie.
W okresie wegetacji, zanim pojawią się samice zimowe, tj. do połowy sierpnia, rośliny należy opryskiwać mieszaniną dwóch preparatów — Nissorun 050 EC (0,06%) i Talstar 100 EC (0,05%) lub Karate Zeon 050 CS (0,05%).
Mszyce
Bawełnica topolowo-tojeściowa (Parathecabius lysimachiae) zasiedla często korzenie tojeści rozesłanej (Lysimachia nummularia) 'Aurea’ w uprawach pojemnikowych. Już w maju szkodnik ten żerował na szyjce korzeniowej i korzeniach tej byliny (fot. 3) powodując początkowo zasychanie pojedynczych pędów, a później całych roślin.
Fot. 3. Bawełnica topolowo-tojeściowa żerująca na korzeniach tojeści rozesłanej
Bezskrzydłe dzieworódki długości do 2,6 mm są ciemnozielone, pokryte białą wydzieliną woskową, larwy — żółtozielone.
Bawełnica topolowo-jaskrowa (Thecabius affinis) powodowała podobne, jak poprzedni gatunek uszkodzenia na jaskrze ostrym (Ranunculus acris) 'Multiplex’ w drugiej połowie czerwca i w lipcu. Jej bezskrzydłe dzieworódki są żółtawobiałe lub żółtawozielone, długości około 3 mm, z charakterystycznymi, białawymi nitkami woskowymi znajdującymi się na końcu ciała.
Zwalczanie bawełnic.
W celu zniszczenia tych szkodników, należy podlać rośliny roztworem jednego z preparatów mszycobójczych (np. Confidor 200 SL — 0,01%).
Porazik kocankowy (Brachycaudus helichrysi). Mszyca ta wystąpiła — podobnie, jak w innych latach — na sadźcu purpurowym (Eupatorium purpureum). Bezskrzydłe, żółtawozielone dzieworódki długości do 2 mm i znacznie mniejsze larwy żerują wspólnie w koloniach ukrytych w wierzchołkach pędów i kwiatostanach. Uszkodzone liście są silnie zniekształcone i przebarwione na czerwono (fot. 4), a wzrost roślin i rozwój kwiatostanów zahamowany.
Fot. 4. Objawy żerowania porazika kocankowego na Eupatorium purpureum
Mszyca różano-rutewkowa (Longicaudus trirhodus) często występuje latem na orliku pospolitym (Aquilegia vulgaris). Tworzy nieduże kolonie na dolnej stronie liści, złożone z żółtawozielonych osobników bezskrzydłych długości 2–2,7 mm. Mszyca ta nie powoduje widocznych zmian w wyglądzie roślin. Wydala natomiast obficie rosę miodową, która zanieczyszcza liście, przez co rośliny tracą wartości zdobnicze. Dodatkowo rozwijają się na tej wydzielinie grzyby sadzakowe, które tworzą czarny osad na liściach ograniczający powierzchnię asymilacyjną rośliny.
Mszyca rozchodnikowa (Aphis sedi) co roku zagraża rozchodnikom (Sedum spp.), głównie kaukaskiemu (S. spurium), okazałemu (S. spectabile) i wielkiemu (S. telephium). Tworzy na wierzchołkach pędów kolonie złożone z bezskrzydłych osobników barwy od ciemno- do czarnozielonej. Wskutek gromadnego żerowania szkodnika najmłodsze liście są zniekształcone, a wzrost roślin jest silnie zahamowany. Dodatkowo mszyca ta wydala duże ilości rosy miodowej.
Zwalczanie trzech ww. gatunków mszyc, żerujących na nadziemnych częściach roślin.
Po wykryciu pierwszych osobników należy opryskać rośliny preparatem o działaniu układowym (np. Mospilan 20 SP — 0,01% lub Confidor 200 SL — 0,04%).
W przypadku mszyc żerujących tylko na powierzchni pędów, liści i kwiatostanów do zwalczania można użyć także preparatu z grupy karbaminianów (np. Pirimor 500 WG — 0,1%) lub pyretroidów (np. Talstar 100 EC — 0,05%).
Inne pluskwiaki równoskrzydłe
Skorupik jabłoniowy (Lepidosaphes ulmi) jest przede wszystkim groźnym szkodnikiem drzew i krzewów, ale okazał się również niebezpieczny dla runianki japońskiej (Pachysandra terminalis). Wskutek żerowania larw i samic na jej liściach i łodygach tworzyły się mozaikowate, jaśniejsze plamki, a wzrost roślin był silnie ograniczony.
Tarczki samic są brązowawoszare, kształtu przecinkowatego, długości do 3,5 mm, larwy — białawe, owalne (fot. 5). Zimują jaja pod tarczkami samic. Larwy wylęgają się na początku czerwca. Początkowo wędrują po roślinie, a później osiedlają się na liściach i pędach. W sierpniu larwy przeobrażają się w samice, które do października składają jaja pod swoje ciało, a następnie zamierają.
Fot. 5. Tarczki samic i larwy skorupika jabłoniowego
Zwalczanie.
W okresie wylęgania się i wędrowania larw po roślinie, co przypada w okresie kwitnienia głogów, rośliny należy opryskać 2-krotnie, co dwa tygodnie preparatem Owadofos 540 EC (0,15%) lub Mospilan 20 SP (0,02%).
Pienik ślinianka (Philaeus spumarius) wystąpił pod koniec maja na pędach zawilców (Anemone spp.), rudbekii lśniącej (Rudbeckia nitida) oraz jaskra ostrego (Ranunculus acris). Przy podstawie liści i na ogonkach liściowych tych bylin, pod białą, pienistą wydzieliną, żerowały jasnozielone larwy szkodnika wysysając zawartość komórek. Przejawiało się to zniekształceniem liści i zahamowaniem wzrostu roślin.
Osobniki dorosłe pojawiają się w pierwszej połowie czerwca i podobnie jak larwy, odżywiają się sokiem roślinnym. Postacie dorosłe o długości około 6 mm są zmiennie ubarwione, najczęściej jednak brązowawe z białymi plamami na skrzydłach, które w stanie spoczynku owada złożone są dachówkowato (fot. 6).
Fot. 6. Owad dorosły pienika ślinianki
Zwalczanie.
W okresie żerowania larw należy opryskać rośliny jednym z preparatów wgłębnych o działaniu żołądkowym, np. środkiem Sumithion Super 1000 EC (0,075%).
Po zauważeniu osobników dorosłych — preparatem kontaktowym z grupy pyretroidów (np. Talstar 100 EC — 0,05%).
Skoczek melisowy (Eupteryx collina), skoczek kocimiętkowy (E. stachydearum, fot. 7) i skoczek czarnosmug (E. vittata) — ich larwy już na początku maja silnie uszkodziły liście kocimiętki Faassena (Nepeta x faassenii) i szałwii omszonej (Salvia nemorosa). Żółtawozielone larwy żerowały na dolnej stronie liści, początkowo wzdłuż nerwów, a później na całej powierzchni nakłuwając tkanki i wysysając zawartość komórek. W miejscach nakłuć początkowo tworzyły się drobne, białawe plamki, które z czasem zlewały się obejmując całą powierzchnię liścia (fot. 8). Silnie uszkodzone liście zasychały. Osobniki dorosłe tych gatunków skoczków mają ciało długości 2,4–3,3 mm, czarne z zielonkawożółtą głową, na której znajdują się trzy czarne plamy, i zielonkawożółte skrzydła z nieregularnymi, brązowawymi plamami. Występują na roślinach w czerwcu oraz od sierpnia do października.
Fot. 7. Skoczek kocimiętkowy
Fot. 8. Żółte plamy na liściach kocimiętki Faassena — objawy żerowania larw skoczka melisowego
Skoczek czarnoplamek (E. atropunctata) obserwowany był na liściach jasnoty plamistej (Lamium maculatum). Jego larwy i osobniki dorosłe były przyczyną identycznych uszkodzeń, jak wyżej opisane. Larwy żerują na roślinach w maju i lipcu, natomiast postacie dorosłe — w czerwcu i od sierpnia do jesieni. Osobniki dorosłe tego skoczka mają ciało długości do 4 mm, zielonkawożółte z dwiema czarnymi plamami na głowie. Na przezroczystych skrzydłach znajdują się cztery okrągłe plamy oraz dwie brunatne przepaski.
Zwalczanie.
Po zauważeniu pierwszych osobników dorosłych lub uszkodzeń należy opryskać rośliny jednym z preparatów owadobójczych o działaniu kontaktowym, najlepiej z grupy pyretroidów (np. Talstar 100 EC — 0,05%).
