KALMIE

Opis rodzaju

W Polsce uprawia się rzadko 4 gatunki kalmii (ale jest już parę szkółek, które w sumie produkują co najmniej kilka tysięcy kalmii). Są to: kalmia wielkolistna (Kalmia latifolia), wąskolistna (K. angustifolia), K. polifolia (fot. 1) i K. microphylla (syn. K. polifolia var. microphylla). Dwa pierwsze gatunki zasługują na szczególną uwagę, gdyż są łatwe
w uprawie i późno kwitną — w czerwcu oraz lipcu. Krzewy te mają dekoracyjne, różowe, różowobiałe lub różowoczerwone kwiaty, o oryginalnej, talerzykowatej koronie, zebrane w szczytowe lub boczne baldachogrona. Często nierozwinięte (w pąkach) mają inną barwę aniżeli po rozwinięciu. Liście kalmii są zimozielone i błyszczące, ciemno- lub jas­nozielone. Kalmia wielkolistna dorasta do wysokości 4 m, wąskolistna — do wysokości 2 m.

Fot. 1. Kalmia polifolia

Wymagania i zastosowanie

Kalmie, podobnie jak inne rośliny z rodziny Ericaceae, mają duże wymagania wobec podłoża oraz stanowiska. Krzewy dobrze rosną w słońcu, ale najlepiej czują się pod okapem większych drzew. Preferują gleby kwaśne (o odczynie pH około 4,5), torfiaste, wilgotne i ubogie w wapń. System korzeniowy kalmii jest podobny do tego, jaki mają różaneczniki — gęsty, płytki i składa się z bardzo cienkich korzeni. W ogrodach rośliny wymagają żyznej
i próchnicznej gleby oraz ściółkowania kompostem korowym. Ten ostatni zabieg zabezpiecza korzenie przed wysychaniem i zapewnia równomierną wilgotność podłoża. Kalmie odznaczają się dość dużą odpornością na niską temperaturę, choć w centralnej i wschodniej Polsce wymagają zimą osłony od wiatru oraz lekkiego zabezpieczenia, szczególnie systemu korzeniowego, przed mrozem.

Krzewy te znajdują zastosowanie w ogrodach wrzosowiskowych, w sąsiedztwie innych roślin
z rodziny Ericaceae, np. różaneczników, kiścieni czy pierisów. Można je sadzić także w kompozyc­jach z roślinami iglastymi, wśród których wyróżniają się pięknymi kwiatami i liśćmi. Kalmia wielkolistna, która osiąga większe rozmiary, nadaje się m.in. do parków, wąskolistna (niższe krzewy) — nawet do małych ogrodów.

Najczęściej produkowane gatunki i odmiany

W hodowli kalmii największe zasługi mają hodowcy z USA, głównie Richard Jaynes, Tom Dodd, Edmund Mezitt. W wyniku krzyżowania otrzymano wiele odmian, które mają także duże znaczenie w europejskich ogrodach. W prace hodowlane włączyli się również niemieccy hodowcy (Hans Hachmann), a w Polsce prowadzi je dr Piotr Muras. Istnieje wiele odmian kalmii, szczególnie wielkolistnej. Produkowane są jednak głównie w szkółkach amerykańskich. Opisane poniżej można już kupić w szkółkach polskich (niektóre) oraz niemieckich, gdzie cieszą się dużą popularnością.

• 
  
  Kalmia wąskolistna (K. angustifolia) dorasta przeciętnie do wysokości 1 m. Tworzy krzewy o zimozielonych liściach, długości 3–6 cm. W czerwcu i w lipcu rozwijają się na nich talerzykowate kwiaty, o średnicy około 1 cm. Są one zebrane w boczne baldachogrona, ułożone wokół pędów. Kwiatostany tworzą jakby mufkę otaczającą pęd na długości — zależnie od odmiany — 5–15 cm.

’Alba’ ma kwiaty w pąkach lekko różowe, a po rozwinięciu — białe. Liście są wąskie, lancetowate, świeżozielone i od spodu jaśniejsze. Krzewy dorastają do wysokości 50 cm i mają luźny pokrój.

’Gnom’ (syn. 'Compacta’) ma jasne, purpuroworóżowe kwiaty. Jasnozielone liście ułożone są dookoła pędów. Krzewy mają zwarty pokrój i dorastają do wysokości 50 cm. Dobrze znoszą niską temperaturę zimą.

’Purpurflor’ to odmiana o kwiatach dużych (szerokości 1 cm), purpurowoczerwonych, zebranych w kwiatostany okalające pęd na odcinkach długości 10–15 cm (fot. 2). Liście są podłużnie lancetowate, długości około 5 cm. Krzewy są bardzo dekoracyjne, dorastają do wysokości 60 cm.

Fot. 2. Kalmia angustifolia ’Purpurflor’

’Royal Dwarf’ tworzy jaskraworóżowe kwiaty, które rozwijają się w różnych okresach
w poszczególnych latach (kwitnie późnym latem lub jesienią). Krzewy mają luźny pokrój i dorastają do wysokości 50–60 cm.

’Rubra’ charakteryzuje się drobnymi (szerokość 0,6 cm), purpurowoczerwonymi kwiatami o dzwonkowatym kształcie. Pędy roślin są wiotkie, a liście — lancetowate. Krzewy dorastają do wysokości 50 cm.

• 
  
  Kalmia wielkolistna (K. latifolia) tworzy krzewy dorastające do wysokości 1,4 m (w uprawie). Kwiaty mają średnicę 2,5 cm, są delikatnie różowe lub białe, zebrane w boczne, ale głównie w wierzchołkowe baldachogrona. Rośliny kwitną w czerwcu. Eliptyczno-lancetowate liście (długości 5–10 cm) są jasno- lub ciemnozielone i ułożone na pędach skrętolegle.

’Bullseye’ to oryginalna odmiana o kwiatach średnicy 2,2–2,8 cm, ciemnopurpurowych (w pąkach — fioletoworóżowych), a na brzegu i w środku korony — białych, pokrytych wąskimi (szerokości 0,5–1 mm) plamkami. Kwiaty zebrane są na wierzchołkach pędów w kwiatostany po 20–30 szt. Młode liście są brązowoczerwonawe, latem zmieniają barwę na zieloną (są błyszczące). 10-letnie rośliny dorastają do wysokości 80 cm.

’Carousel’ ma bardzo oryginalne kwiaty — w pąkach białe, a po rozwinięciu, wewnątrz — purpurowoczerwone (fot. 3). Często kwitną już młode, niewysokie (20 cm) krzewy.
W wieku 10 lat osiągają wysokość 70 cm.

Fot. 3. K. latifolia 'Carousel’

’Freckles’ ma pąki kwiatowe jasnoróżowe, po otwarciu — wewnątrz białoróżowe. Krzewy rosną dobrze, a po 10 latach osiągają wysokość 90 cm.

’Kaleidoskop’ tworzy kwiaty w pąkach ciemnopurpurowe, po rozwinięciu — wewnątrz czerwonawe z białą obwódką na brzegach płatków (fot. 4). Oryginalna odmiana, szczególnie dekoracyjna, gdy część kwiatów jest jeszcze nierozwinięta. Krzewy są odporne na mróz.

Fot. 4. Kalmia latifolia 'Kaleidoskop’

’Muras’ to odmiana o kwiatach w pąkach lekko różowych, po rozwinięciu — białych (fot. 5). Liście są lancetowate, jasnozielone. Krzewy ros­ną dość bujnie, mają szeroki pokrój i wyprostowane pędy. W wieku 10 lat osiąga wysokość około 70 cm. Odmiana odporna na mróz (czyt. też „Szkółkarstwo” 4/2002).

Fot. 5. K. latifolia ’Muras’

’Nancy’ należy do najpiękniejszych odmian tego gatunku. Kwiaty w pąku są błyszczącoczerwone, rozwijają się powoli, zmieniając barwę — z zewnątrz płatki są jasnoczerwone, od wewnątrz — ciemnoczerwone. Kwiaty o średnicy 2,8–3,2 cm zebrane są w kwiatostany po 15–25 szt. (fot. 6). Młode liście są brązowe, a pędy i ogonki liściowe — purpurowoczerwone. 10-letnie krzewy osiągają wysokość 70 cm.

Fot. 6. K. latifolia 'Nancy’

’Nipmuck’ ma pąki kwiatowe intensywnie ciemnoczerwone, a kwiaty po otwarciu — białe, a następnie lekko różowe, o średnicy 2,4–2,6 cm. Zebrane są w duże wierzchołkowe kwiatostany po 20–40 szt. Młode liście są brązowoczerwone, starsze — jasnozielone. Krzewy dobrze rosną i w wieku 10 lat osiągają wysokość 60 cm, przy podobnej szerokości.

’Olympic Fire’ to odmiana o kwiatach w pąkach ogniście czerwonych, a po otwarciu, wewnątrz — różowobiałych z purpurowymi małymi plamkami w środku. Zebrane są w duże kwiatostany, po 30–50 szt. kwiatów o średnicy 2,3–2,6 cm. Krzewy rosną dobrze i dość szybko, po 10 latach osiągają wysokość 90 cm. Jest jedną z wartościowszych odmian kalmii i najczęściej spotykaną w uprawie.

’Ostbo Red’ należy do najstarszych i najczęściej uprawianych odmian. Jest bardzo cenna, gdyż odznacza się kwiatami ognistoczerwonymi w pąkach (fot. 7), a po rozwinięciu — wewnątrz różowobiałymi. Kwiaty o średnicy 2,4–2,8 cm zebrane są w duże, wierzchołkowe kwiatostany (po 40–60 szt. w baldachogronie). Kwitną obficie już młode krzewy. W wieku 10 lat rośliny osiągają wysokość 90 cm. Dobrze tolerują wyższy odczyn podłoża — do pH 5,5.

Fot. 7. Kalmia latifolia 'Ostbo Red’

’Pink Charm’ ma kwiaty w pąkach jasnoczerwone, a po otwarciu wewnątrz jasnoczerwone z jasnoróżowym środkiem i brzegami płatków (fot. 8), zebrane po 40–50 szt. w kwiatostanie. Odmiana bardzo cenna, jedna z obficiej kwitnących i silniej rosnących (w wieku 10 lat krzewy osiągają wysokość około 90 cm).

Fot. 8. K. latifolia 'Pink Charm’

’Sarah’ to odmiana o kwiatach różowoczerwonych, a pąkach — błyszczącoczerwonych (podobna do odmiany 'Nancy’). 10-letnie krzewy mają wysokość około 70 cm. Do dobrego rozwoju wymaga stanowisk ocienionych i gleby próchnicznej. Dobrze toleruje wyższy odczyn podłoża — do pH 5,5.

Rozmnażanie

Siew nasion. Chociaż siewki rosną bardzo wolno, a krzewy kwitną dopiero po upływie 7–8 lat, jest to wciąż jeden z najczęstszych sposobów rozmnażania kalmii (gatunków). Aby zwiększyć zdolność kiełkowania, zaleca się moczyć świeżo zebrane nasiona w roztworze gibereliny (GA) o stężeniu 200 ppm przez 12–14 godzin. Należy je siać w lutym, do skrzynek wypełnionych mieszaniną torfu z piaskiem w stosunku 2 : 1. Po wysiewie, w celu lepszego skiełkowania, nasiona wymagają przemrożenia przez około 24 godz. Następnie umieszcza się je w szklarni, w temperaturze około 22^oC. Młode siewki wymagają stałej, dużej wilgotności podłoża i powietrza. Małe rośliny (wysokości około 5 cm) należy przepikować
do skrzynek w podłoże kompostowo-torfowe.

Odkłady — zwykłe lub poziome. Sporządza się je z pędów 2-letnich. Można w ten sposób rozmnażać kalmie w sierpniu i wrześniu. Jest to jedna z najstarszych, ale i najwolniejszych metod rozmnażania — odkłady wokół roślin matecznych ukorzeniają się dopiero po 2 latach w podłożu, którym powinien być torf z piaskiem w stosunku 2 : 1. Metoda ta ma znaczenie tylko na skalę amatorską, głównie w przypadku kalmii wąskolistnej, która także dobrze się rozmnaża z odrośli i rozłogów podziemnych.

Sadzonki. Rozmnażanie kalmii tą metodą jest jeszcze mało spopularyzowane. Wykazują one bowiem słabą zdolność do regenerowania korzeni, a ukorzenienie sadzonek zależy w dużym stopniu od terminu ich cięcia, rodzaju podłoża, wyboru substancji stymulujących tworzenie się korzeni oraz od odmiany (udział ukorzenionych roślin waha się od 40% do 90%). Sadzonki pędowe ukorzeniają się dość trudno (kalmii wielkolistnej — bardzo trudno) i muszą być traktowane preparatami stymulującymi tworzenie korzeni. Najczęś­ciej używa się w tym celu IBA (0,5–1%) lub NAA (0,5%) — obydwu preparatów w formie pudrowej. Sadzonką jest wierzchołkowa część pędu o długości około 10 cm (długość zależy od gatunku i odmiany), pozbawiona pąków kwiatowych. Dla kalmii wąskolistnej najlepszym terminem ukorzeniania sadzonek jest początek czerwca, przy zastosowaniu IBA (0,5%) z kaptanem.

Na temat optymalnego terminu ukorzeniania kalmii wielkolistnej poglądy są różne. Dobre wyniki daje sadzonkowanie w styczniu, przy nacięciu podstawy sadzonki na długości około 1 cm i zastosowaniu IBA (0,8%). Zaleca się również zbiór sadzonek tego gatunku od połowy września do końca października. Sadzonki wymagają traktowania substancją stymulującą (mieszaniną IBA i NAA) — moczenia przez 5 sekund w roztworze o stężeniu 2500 ppm lub zanurzania w preparacie pudrowym sporządzonym na bazie talku (0,5% IBA + NAA). Najlepszymi sadzonkami do ukorzeniania są pędy z młodych roślin matecznych (im starsze rośliny, tym gorsze efekty ukorzeniania). W mieszaninie torfu z perlitem (2 : 1 lub 1 : 1), w temperaturze 20–22^oC sadzonki tworzą korzenie po upływie 4–5 miesięcy. Korzystnie jest dodać do podłoża niewielką ilość ziemi spod starych krzewów kalmii lub różaneczników (zawiera grzyby mikoryzowe). Ponieważ sadzonki źle znoszą przesadzanie, należy je po ukorzenieniu (wiosną następnego roku) sadzić do pojemników w podłoże podobne, jak
to dla różaneczników — żyzne, przepuszczalne i o odczynie kwaśnym.

Inne metody. Szczepienie, które należy wykonywać od października do stycznia, na stosowanie lub w rozszczep, nie ma większego znaczenia w szkółkach. Znajduje natomiast zastosowanie rozmnażanie kalmii (głównie odmian K. latifolia) metodą kultur tkankowych (in vitro).