Pierwsze ogniska
W roku 1992 na terytorium Serbii po raz pierwszy w Europie wykryto nowego chrząszcza z rodziny stonkowatych. Była to zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa (Diabrotica virgifera virgifera LeConte). Szkodnika tego znaleziono wówczas na polach kukurydzy w sąsiedztwie lotniska w Belgradzie. To, podobnie jak późniejsze doniesienia o obecności stonki (we Włoszech w okolicy lotniska Marco Polo w Wenecji, we Francji w okolicy podparyskich lotnisk Orly, Le Bourget, Raissy, w Anglii na polach kukurydzianych w sąsiedztwie lotniska Heathrow w Londynie), pozwala przypuszczać, że chrząszcze zostały zawleczone do Europy drogą lotniczą z jakimś materiałem, niekoniecznie roślinnym.
Z czasów dzieciństwa pamiętam akcje zbierania chrząszczy innej, jakże powszechnie znanej, stonki ziemniaczanej. Akcjom towarzyszyły opowieści o tym, jak to żołnierze amerykańscy w ramach dywersji zrzucali z samolotów chrząszcze tego szkodnika. Ta, propagandowa, dzisiaj nieco zabawna, teoria nie była jednakże pozbawiona odrobiny prawdy, ponieważ stonka ziemniaczana w pierwszej połowie XX wieku — podobnie jak w latach 90. zachodnia stonka kukurydziana — została do Europy zawleczona z Ameryki Północnej. Obie dostały się na nasz kontynent przypadkowo i obie stanowią duże zagrożenie dla roślin uprawnych. W ostatnich kilkunastu latach następne ogniska stonki kukurydzianej wykrywano kolejno: na Węgrzech i w Chorwacji (1995 r.), w Rumunii (1996 r.), we Włoszech i w Bułgarii (1998 r.), na Słowacji (2000 r.), w Szwajcarii i na Ukrainie (2001 r.), w Austrii, Czechach, Francji (2002 r.), w Anglii, Słowenii, Holandii i Belgii (2003 r.).
Dobre warunki — duże zagrożenie
Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa zaliczana jest do grupy kwarantannowych gatunków inwazyjnych, zagrażających rolnictwu i bioróżnorodności w Europie. W Polsce i pozostałych krajach Unii Europejskiej w przypadku jej stwierdzenia obowiązują specjalne przepisy zapobiegające rozprzestrzenianiu się szkodnika. Postępujące ocieplanie się klimatu i rosnący areał uprawy kukurydzy w Europie sprawiły, że stonka znalazła tu bardzo dobre warunki rozwoju i rozprzestrzeniania się. Dalekie migracje (dorosłe chrząszcze w poszukiwaniu pokarmu mogą w ciągu 3, 4 dni przelecieć nawet 600 km), duża rozrodczość, łatwość przystosowywania się do nowych warunków środowiskowych, a także możliwość przenoszenia się szlakami tranzytowymi (np. transport lotniczy) to podstawowe czynniki decydujące o szybkim zasiedlaniu nowych terenów przez tego szkodnika. Podobnie się działo w przypadku rozprzestrzeniania się stonki ziemniaczanej — nawet dziś jej masowe naloty na plantacje ziemniaków mogą doprowadzić do zniszczenia uprawy.
Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa żeruje głównie na kukurydzy, ale może też uszkadzać inne rośliny, np. trawy, bobowate czy warzywa dyniowate. W USA, ojczyźnie tej stonki, szkody spowodowane przez nią na plantacjach kukurydzy liczone są w milionach dolarów. Rośliny kukurydzy uszkadzane są przez larwy i chrząszcze, przy czym żerowanie larw jest dla plantacji groźniejsze.
Biologia szkodnika
Dorosłe osobniki zachodniej kukurydzianej stonki korzeniowej mają ciało bladożółte do jasnozielonego, z czarnymi paskami wzdłuż pokryw skrzydeł. Samce często mają znaczną część powierzchni pokryw ciemniejszą, niepaskowaną i są mniejsze od samic (fot. 1). Długość ciała chrząszczy waha się od 4,2 do 6,8 mm. Larwy są białokremowe, z brązową głową i ciemną płytką na grzbietowej stronie końca ciała, wydłużone — ich wielkość w stadium przed poczwarką dochodzi do 18 mm (fot. 2).
Fot. 1. Postacie dorosłe zachodniej kukurydzianej stonki
Fot. 2. W pełni wyrośnięte larwy ostatniego stadium tego owada
W umiarkowanym klimacie stonka kukurydziana ma jedno pokolenie w roku. Zimują jaja składane w drugiej połowie lata u podstawy roślin kukurydzy. Umieszczone w wierzchniej warstwie gleby (do 15 cm) podczas zimowej diapauzy narażone są na działanie niskiej temperatury, suszy czy mechanicznych uprawek gleby, co ogranicza liczbę tych, które przezimują.
Szkodliwość larw
Larwy mają trzy stadia rozwojowe (L1, L2, L3) — dwa pierwsze odżywiają się włośnikami i zewnętrzną tkanką korzeni, trzecie stadium ma większe potrzeby pokarmowe — larwy te wgryzają się do wnętrza korzeni, często drążą je i podgryzają aż do podstawy rośliny. Ich żerowanie przypada na okres od połowy maja do sierpnia. Na skutek uszkodzeń korzeni roślina pobiera z gleby mniej wody i składników pokarmowych, co przy żerowaniu wielu larw może doprowadzić do osłabienia ich wzrostu lub wylegania młodych roślin kukurydzy (na polu występują puste place), a w konsekwencji, do obniżenia plonu.
i chrząszczy
Dorosłe chrząszcze występują w uprawach kukurydzy od końca czerwca do początku października. Odżywiają się pyłkiem, znamionami kwiatów i tkanką liści. W razie masowego nalotu chrząszczy na kukurydzę w okresie jej kwitnienia może dojść do znacznych uszkodzeń roślin. Chrząszcze mogą zakłócić proces zapylania kwiatów, ponieważ odgryzają znamiona kwiatów żeńskich w czasie wysypywania się pyłku z kwiatów męskich. Kolby w wyniku tego żerowania są słabo wykształcone i zdeformowane, a ich plon niższy.
Dorosłe osobniki żyją przeciętnie 50 dni. Samice składają jaja do gleby w grupach w pobliżu roślin kukurydzy — jedna samica może złożyć w ciągu swojego życia od 100 nawet do 1000 jaj (najczęściej około 400).
Od roku w Polsce
Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa jest największym zagrożeniem dla upraw kukurydzy w Europie, w tym także i w Polsce. W roku 2005 zaobserwowano pierwsze pojawienie się w naszym kraju (na terenie woj. podkarpackiego) tego groźnego szkodnika.
Niezwykle ważne w tej sytuacji stają się lustracje upraw kukurydzy oraz stosowanie pułapek feromonowych umieszczanych na plantacjach lub w ich pobliżu, zwłaszcza wzdłuż granic kraju i w pobliżu dużych szlaków tranzytowych. Polska służba fitosanitarna została zobowiązana do prowadzenia takiego monitoringu.
Ze względu na obecność zachodniej kukurydzianej stonki korzeniowej w wielu krajach Europy i stwierdzenie pierwszego jej ogniska w Polsce, producenci kukurydzy powinni mieć świadomość skutków tej migracji, analogicznych do powszechnej dziś obecności i szkodliwości stonki ziemniaczanej.
Właściciele plantacji kukurydzy i pracownicy doglądający uprawy powinni być wyczuleni na to zagrożenie i, gdy tylko zauważą na roślinach chrząszcza, którego wcześniej nie widzieli, lub stwierdzą uszkodzenia podobne do wyżej opisanych, proszeni są o kontakt z najbliższą jednostką terenową PIORiN (można tam również uzyskać więcej informacji o tym szkodniku). Szybko podjęte działanie to połowa sukcesu w ograniczaniu rozwoju i rozprzestrzeniania się tej stonki na nowych obszarach.
