Począwszy od lat 80. ubiegłego wieku udział gipsówki wiechowatej na rynku kwiatowym systematycznie wzrastał. W 2002 roku na aukcjach holenderskich sprzedano około 180 mln jej pędów, za 38 mln euro. Średnia cena wyniosła 21 eurocentów/szt. Dwa lata później notowania te były następujące: 175 mln pędów; 32,25 mln euro; 0,19 eurocentów/szt. (czyt. też HO 11/2006). Na naszym kontynencie produkcja tego gatunku rozwinęła się szczególnie w Holandii. Ważnym dostawcą łyszczca wiechowatego był (i nadal jest) Izrael, gdzie wyhodowano wartościowe odmiany (m.in. 'Million Stars'). Kwiaty cięte gipsówki wykorzystywane są jako dodatek do bukietów i innych kompozycji roślinnych — w stanie świeżym i po zasuszeniu, przy czym nadają się do barwienia.
Botaniczne ABC
Łyszczec wiechowaty jest byliną z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae). W stanie naturalnym występuje we wschodniej i środkowowschodniej Europie, na Kaukazie, w zachodniej Syberii, w centralnej Azji, w północnej Mongolii i w zachodnich Chinach, a w Ameryce Północnej jest naturalizowany. Osiąga wysokość do 1 m. Łodygi rozgałęziają się silnie już od dołu, są nagie, barwy niebieskozielonej, równowąskie liście, o takim samym kolorze, mają długość 5–7 cm. Kwiaty są małe, białe lub jasnoróżowe, z szypułkami 2 lub 3 razy dłuższymi od kielicha.
Odmiany
Podzielone są na 3 grupy:
-
Drobnokwiatowe białe — przeważnie mają pełne kwiaty, należy tu np. 'Bristol Fairy Super' — kwitnie bardzo obficie, ale nie utrzymuje tej cechy przez cały okres produkcji.
-
Wielkokwiatowe białe — stanowią około 90% kwiatów ciętych gipsówki dostępnych na rynku, np. 'Million Stars' (fot. 1) — najpopularniejsza na giełdach holenderskich, 'Perfecta' (fot. 2) — najczęściej uprawiana m.in. w Izraelu, Kolumbii, 'Bris-tol Fairy' , 'New Hope' (fot. 3), 'Plena' . Wśród popularniejszych odmian znajduje się też m.in.: przebojowa 'Double Time' (fot. 4), 'Party Time' (fot. 5), 'Hora' , 'Danapurna', 'New Love' (fot. 6), 'Blancanieves' (fot. 7) i 'White Fire' (fot. 8). Do najnowszych należą: 'Over Time', 'Fun Time' (fot. 9), 'Mirabella' (fot. 10).
-
Drobnokwiatowe różowe, np. 'Super Pink' — mają mniej więcej jednoprocentowy udział wśród kwiatów ciętych tego gatunku (ostatnio pojawiła się też odmiana różowa wielkokwiatowa — 'My Pink').
Fot. 1. 'Million Stars'
Fot. 2. 'Perfecta'
Fot. 3. 'New Hope'
Fot. 4. 'Double Time'
Fot. 5. 'Party Time'
Fot. 6. 'New Love'
Fot. 7. 'Blancanieves'
Fot. 8. 'White Fire'
Fot. 9. 'Fun Time'
Fot. 10. 'Mirabella'
Wymagania roślin i rozmnażanie
Gipsówka ma duże wymagania świetlne. Jest rośliną dnia fakultatywnie długiego i reaguje korzystnie na doświetlanie. Krytyczna dla rozwoju generatywnego długość dnia wynosi, zależnie od odmiany, 13–16 godz. Indukcję kwitnienia znacznie przyspiesza poddanie młodych roślin, które mają już 12 węzłów, warunkom 24-godzinnego dnia przez 3 tygodnie. Można doświetlać w cyklu ciągłym bądź przerywanym, światłem o natężeniu 150–200 W/10 m2. Obecnie dąży się do uzyskania odmian lub klonów o mniejszych wymaganiach świetlnych.
Minimalna temperatura wymagana do zainicjowania kwitnienia łyszczca wiechowatego wynosi 12°C, a optymalna — przy długim dniu — 27°C w dzień i 22°C w nocy (w takich warunkach nieco skracają się łodygi).
Gipsówka korzeni się głęboko. Wymagania wodne i pokarmowe ma umiarkowane. W uprawie polowej w pierwszym roku zasilanie jest zbędne. W następnym roku wiosną i po głównym kwitnieniu do podłoża dostarcza się 40 g azotu na 1 m2 (zalecenie to dotyczy także produkcji pod osłonami). Dawka potasu i wapnia może być większa.
Gipsówkę wiechowatą rozmnaża się wyłącznie za pomocą wierzchołkowych sadzonek pędowych o długości 5–9 cm, które mogą być pobierane w ciągu całego roku. Rośliny mateczne są produkowane in vitro. Powinny być młode, najwyżej czteromiesięczne. Sadzonki przed umieszczeniem w podłożu — perlit lub mieszanka perlitu i torfu (1 : 1) — traktuje się stymulatorem ukorzeniania, zawierającym kwas indolilo-3-masłowy (IBA), np. Seradix B No 3 lub Ukorzeniacz AB (bądź preparaty polecane dla sadzonek goździków). Zalecana temperatura podłoża w mnożarce wynosi 18–20°C. Sadzonki ukorzeniają się dość długo i nie zawsze w dużym procencie.
Efektywniejszym sposobem rozmnażania łyszczca wiechowatego jest metoda kultur tkankowych (in vitro).
Uprawa w polu i nieogrzewanym tunelu
Udział kwiatów ciętych gipsówki z uprawy polowej na ogół nie przekracza 5% ogólnej liczby kwiatów tej rośliny obecnych na naszym rynku. Młode łyszczce najwcześniej można posadzić na zagonach polowych w połowie kwietnia, w rozstawie 60 40 cm, ale do połowy maja muszą być okrywane. W Niemczech najpóźniejszy zalecany termin sadzenia przypada na początek czerwca. W polskich opracowaniach można znaleźć informację, iż najlepszą porą sadzenia jest sierpień, wrzesień — wtedy rośliny przed zimą zdążą dobrze się ukorzenić i rozrosnąć. Odpowiednia do uprawy łyszczca jest gleba piaszczysto-gliniasta lub gliniasto-piaszczysta, przepuszczalna, o pH co najmniej 6,3. Gleby próchniczne i nadmiernie wilgotne nie są przydatne. Zdrowe rośliny zimują na ogół dobrze, ale podczas mroźnych i bezśnieżnych zim warto zabezpieczyć je przed przemarznięciem suchymi liśćmi i gałązkami drzew iglastych lub siatką plastikową o średnicy oczek 1 cm. Zimowe okrycie może być przyczyną szybszego rozwoju pędów wiosną, przez co bywają one uszkadzane przez spóźnione przymrozki. Niektóre odmiany, np. 'Bristol Fairy', 'Perfecta', już w pierwszym roku dają zadowalający plon kwiatów ciętych. Największy uzyskuje się na przełomie lipca i sierpnia (w warunkach dnia długiego), a samo kwitnienie może trwać do początku października.
Gipsówkę coraz częściej uprawia się w nieogrzewanym tunelu foliowym. Zahartowane rośliny sadzi się od połowy marca do połowy kwietnia, zaczynają kwitnąć w czerwcu.
Praktykuje się również późne, czerwcowe sadzenie — kwitnienie przypada wówczas w październiku. Jest bezpieczniejsze niż uprawa na zewnątrz, ale latem występują problemy z wystarczającym wietrzeniem tradycyjnego namiotu. Lepsze warunki uprawy zapewnia tunel z otwieranymi ścianami bocznymi lub klimatyzacją. Ponadto jesienią w tradycyjnym namiocie foliowym panuje wysoka wilgotność powietrza, co sprzyja porażeniu roślin przez szarą pleśń.
Uprawa w szklarni
Jest możliwa w ciągu całego roku, choć zimowa produkcja jest w Polsce nieopłacalna. W tzw. uprawie normalnej rośliny sadzi się w styczniu, lutym po 2 lub 3 na 1 m2, wówczas początek kwitnienia przypada na koniec maja. Przez tydzień po posadzeniu utrzymuje się temperaturę 15–17°C, po czym obniża się ją o 3–5°C. Dla uzyskania wcześniejszego kwitnienia (początek maja) rośliny sadzi się od września do listopada i doświetla podczas dni krótkich. Okres doświetlania jest wprawdzie zależny od odmiany, ale powinno ono trwać co najmniej 4 tygodnie. Przez pierwsze 4 tygodnie po posadzeniu roślin utrzymuje się temperaturę 15°C, w listopadzie, grudniu obniża się ją do 10–12°C, a w lutym, marcu ponownie podnosi do 15°C.
Na kwitnienie opóźnione (od października) gipsówkę sadzi się na przełomie czerwca i lipca. Od początku września zalecane jest doświetlanie plantacji, aby przedłużyć dzień do 24 godzin. Uprawa w szklarni na zagonach podwyższonych może trwać 4–6 lat, o ile nie pojawią się groźne choroby. Możliwa jest również uprawa w pojemnikach, ale ścinane pędy kwiatostanowe mają gorszą jakość.
Gdy roślin nie sadzi się zimą, to podczas tej pory roku obniża się temperaturę szklarni do 0°C. Spoczynek powinien trwać od listopada do marca.
Zbiór kwiatów
Pędy ścina się, gdy na pędzie jest rozwinięte od 1/3 do 1/2 kwiatów. Z 1 m2 zbiera się 120–200 pędów kwiatostanowych. W naczyniach szklanych w wodzie w pomieszczeniu o temperaturze 4°C można je przechować tydzień. Trwałość pędów kwiatostanowych przedłuża np. Chrysal-OVB. Kwiaty gipsówki dobrze się zasuszają, zwłaszcza gdy pędy po ścięciu zostały nasycone gliceryną. Ścięte pędy są sprzedawane w pęczkach (fot. 11).
Fot. 10. 'Mirabella'
Krewny łyszczca wiechowatego
Rzadziej, i tylko czasami na większą skalę, uprawiany jest na kwiaty cięte łyszczec wytworny (G. elegans). Pochodzi z Azji Mniejszej i Kaukazu. Osiąga wysokość 35–50 cm, łodygi ma cienkie, silnie rozgałęzione, z wąskimi liśćmi pokrytymi woskowym nalotem. Liczne pojedyncze białe kwiaty o średnicy do 1,5 cm rozwijają się od końca czerwca do połowy sierpnia.
Gipsówkę tę rozmnaża się z nasion wysiewanych wprost do gruntu w połowie kwietnia, siewki przerywa się pozostawiając rośliny co 12–15 cm. Rośliny zakwitają po ośmiu tygodniach od wysiewu. Podczas długotrwałej suszy kwitną słabo i szybko zasychają, mimo odporności łyszczca na niedostatek wody (G. elegans ma długi korzeń palowy i rozrośnięte korzenie boczne).
Najpopularniejsze odmiany łyszczca wytwornego to: 'Covent Garden' o białych kwiatach i wysokości roślin 60–80 cm, niższa od niej — 'Rosea' — o jasnoróżowych kwiatach, 'Purpurea' kwitnąca purpurowo oraz 'Market Growers' o okazałych, białych kwiatach średnicy ponad 1,5 cm.
